Íslendingabók

Íslendingabók
Höfundur: Ari fróði Þorgilsson

Íslendingabók Ara fróða er talin rituð á árunum 1122-1133. Hún er stutt yfirlitsrit yfir sögu Íslands frá landnámi að ritunartíma bókarinnar. Þessi texti byggir á útgáfu Guðna Jónssonar og er upphaflega fenginn frá verkefninu heimskringla.no.

Formáli

Íslendingabók gerða ek fyrst byskupum órum, Þorláki ok Katli, ok sýndak bæði þeim ok Sæmundi presti. En með því at þeim líkaði svá at hafa eða þar við auka, þá skrifaða ek þessa of it sama far fyr útan áttartölu ok konunga ævi, ok jókk því, er mér varð síðan kunnara ok nú er gerr sagt á þessi en á þeiri.

En hvatki er missagt er í fræðum þessum, þá er skylt at hafa þat heldr, er sannara reynist.

Hálfdan hvítbeinn Upplendingakonungr, sonr Óláfs trételgju Svíakonungs, var faðir Eysteins frets, föður Hálfdanar ins milda ok ins matarilla, föður Goðröðar veiðikonungs, föður Hálfdanar ins svarta, föður Haralds ins hárfagra, er fyrstr varð þess kyns einn konungr at öllum Norvegi.

In hoc codice continentur capitula: [Í bók þessari eru þessir kapítular.]

Frá Íslands byggð i. Frá landnámsmönnum ii ok lagasetning. Frá alþingissetning iii. Frá misseristali iv. Frá fjórðungadeild v. Frá Grænlands byggð vi. Frá því, er kristni kom á Ísland vii. Frá byskupum útlendum viii. Frá Ísleifi byskupi ix. Frá Gizuri byskupi (x).

Incipit libellus Islandorum.

[Hér hefur Íslendingabók.]

1. Frá Íslands byggð.

Ísland byggðist fyrst ór Norvegi á dögum Haralds ins hárfagra, Hálfdanarsonar ins svarta, í þann tíð, at ætlun ok tölu þeira Teits, fóstra míns, þess manns, er ek kunna spakastan, sonar Ísleifs byskups, ok Þorkels, föðurbróður míns, Gellissonar, er langt munði fram, ok Þuríðar Snorradóttur goða, er bæði var margspök ok óljúgfróð, er Ívarr Ragnarssonr loðbrókar lét drepa Eadmund inn helga Englakonung. En þat var átta hundruð ok sjau tigum vetra eftir burð Krists, at því er ritit er í sögu hans. Ingólfr hét maðr nórrænn, er sannliga er sagt, at færi fyrst þaðan til Íslands, þá er Haraldr inn hárfagri var sextán vetra gamall, en í annat sinn fám vetrum síðar. Hann byggði suðr í Reykjarvík. Þar er Ingólfshöfði kallaðr fyr austan Minþakseyri, sem hann kom fyrst á land, en þar Ingólfsfell fyr vestan Ölfossá, er hann lagði sína eigu á síðan. Í þann tíð var Ísland viði vaxit á milli fjalls ok fjöru. Þá váru hér menn kristnir, þeir er Norðmenn kalla Papa, en þeir fóru síðan á braut, af því at þeir vildu eigi vera hér við heiðna menn, ok létu eftir bækr írskar ok bjöllur ok bagla. Af því mátti skilja, at þeir váru menn írskir. En þá varð för manna mikil mjök út hingat ór Norvegi, til þess unz konungrinn Haraldr bannaði, af því at honum þótti landauðn nema. Þá sættust þeir á þat, at hverr maðr skyldi gjalda konungi fimm aura, sá er eigi væri frá því skiliðr ok þaðan færi hingat. En svá er sagt, at Haraldr væri sjau tigi vetra konungr ok yrði áttræðr. Þau hafa upphöf verit at gjaldi því, er nú er kallat landaurar, en þar galzt stundum meira, en stundum minna, unz Óláfr inn digri gerði skírt, at hverr maðr skyldi gjalda konungi hálfa mörk, sá er færi á milli Norvegs ok Íslands, nema konur eða þeir menn, er hann næmi frá. Svá sagði Þorkell oss Gellissonr.

2. Frá landnámsmönnum ok lagasetning.

Hrollaugr, sonr Rögnvalds jarls á Mæri, byggði austr á Síðu. Þaðan eru Síðumenn komnir. Ketilbjörn Ketilssonr, maðr nórrænn, byggði suðr at Mosfelli inu efra. Þaðan eru Mosfellingar komnir. Auðr, dóttir Ketils flatnefs, hersis nórræns, byggði vestr í Breiðafirði. Þaðan eru Breiðfirðingar komnir. Helgi inn magri, nórrænn, sonr Eyvindar Austmanns, byggði norðr í Eyjafirði. Þaðan eru Eyfirðingar komnir. En þá er Ísland var víða byggt orðit, þá hafði maðr austrænn fyrst lög út hingat ór Norvegi, sá er Úlfljótr hét, svá sagði Teitr oss, ok váru þá Úlfljótslög kölluð, - hann var faðir Gunnars, er Djúpdælir eru komnir frá í Eyjafirði, - en þau váru flest sett at því, sem þá váru Gulaþingslög eða ráð Þorleifs ins spaka Hörða-Kárasonar váru til, hvar við skyldi auka eða af nema eða annan veg setja. Úlfljótr var austr í Lóni. En svá er sagt, at Grímr geitskör væri fóstbróðir hans, sá er kannaði Ísland allt at ráði hans, áðr alþingi væri átt. En honum fekk hverr maðr penning til á landi hér, en hann gaf fé þat síðan til hofa.

3. Frá alþingissetning.

Alþingi var sett at ráði Úlfljóts ok allra landsmanna, þar er nú er, en áðr var þing á Kjalarnesi, þat er Þorsteinn Ingólfssonr landnámamanns, faðir Þorkels mána lögsögumanns, hafði þar ok höfðingjar þeir, er at því hurfu.

En maðr hafði sekr orðit of þræls morð eða leysings, sá er land átti í Bláskógum. Hann er nefndr Þórir kroppinskeggi, en dóttursonr hans er kallaðr Þorvaldr kroppinskeggi, sá er fór síðan í Austfjörðu ok brenndi þar inni Gunnar, bróður sinn. Svá sagði Hallr Órækjusonr. En sá hét Kolr, er myrðr var. Við hann er kennd gjá sú, er þar er kölluð síðan Kolsgjá, sem hræin fundust.

Land þat varð síðan allsherjarfé, en þat lögðu landsmenn til alþingis neyzlu. Af því er þar almenning at viða til alþingis í skógum ok á heiðum hagi til hrossahafnar. Þat sagði Úlfheðinn oss.

Svá hafa ok spakir menn sagt, at á sex tigum vetra yrði Ísland albyggt, svá at eigi væri meir síðan.

Því nær tók Hrafn lögsögu Hæingssonr landnámamanns, næstr Úlfljóti, ok hafði tuttugu sumur. Hann var ór Rangárhverfi. Þat var sex tigum vetra eftir dráp Eadmundar konungs, vetri eða tveim, áðr Haraldr inn hárfagri yrði dauðr, at tölu spakra manna.

Þórarinn Ragabróðir, sonr Óleifs hjalta, tók lögsögu næstr Hrafni ok hafði önnur tuttugu. Hann var borgfirzkr.

4. Frá misseristali.

Þat var ok þá, er inir spökustu menn á landi hér höfðu talit í tveim misserum fjóra daga ins fjórða hundraðs, - þat verða vikur tvær ins sétta tegar, en mánuðr tólf þrítögnáttar ok dagar fjórir umbfram, - þá merkðu þeir at sólargangi, at sumar munaði aftr til vársins. En þat kunni engi segja þeim, at degi einum var fleira en heilum vikum gegndi í tveim misserum, ok þat olli.

En maðr hét Þorsteinn surtr. Hann var breiðfirzkr, sonr Hallsteins Þórólfssonar Mostrarskeggja landnámamanns ok Óskar Þorsteinsdóttur ins rauða. Hann dreymði þat, at hann hygðist vera at Lögbergi, þá er þar var fjölmennt, ok vaka, en hann hugði alla menn aðra sofa. En síðan hugðist hann sofna, en hann hugði þá alla menn aðra vakna. Þann draum réð Ósvífr Helgasonr, móðurfaðir Gellis Þorkelssonar, svá, at allir menn myndi þögn varða, meðan hann mælti at Lögbergi, en síðan, er hann þagnaði, at þá myndi allir þat róma, er hann hefði mælt. En þeir váru báðir spakir menn mjök.

En síðan, er menn kómu til þings, þá leitaði hann þess ráðs at Lögbergi, at it sjaunda hvert sumar skyldi auka viku ok freista, hvé þá hlýddi. En svá sem Ósvífr réð drauminn, þá vöknuðu allir menn við þat vel, ok var þá þat þegar í lög leitt at ráði Þorkels mána ok annarra spakra manna.

At réttu tali eru í hverju ári fimm dagar ins fjórða hundraðs, ef eigi er hlaupár, en þá einum fleira. En at óru tali verða fjórir. En þá er eykst at óru tali it sjaunda hvert at viku, en engu at hinu, þá verða sjau ár saman jafnlöng at hvárutveggja. En ef hlaupár verða tvau á milli þeira, er auka skal, þá þarf auka it sétta.

5. Frá fjórðungadeild.

Þingadeild mikil varð á milli þeira Þórðar gellis, sonar Óleifs feilans ór Breiðafirði, ok Odds, þess er kallaðr var Tungu-Oddr. Hann var borgfirzkr. Þorvaldr, sonr hans, var at brennu Þorkels Blund-Ketilssonar með Hæsna-Þóri í Örnólfsdali. En Þórðr gellir varð höfðingi at sökinni, af því at Hersteinn Þorkelssonr, Blund-Ketilssonar, átti Þórunni, systurdóttur hans. Hon var Helgu dóttir ok Gunnars, systir Jófríðar er Þorsteinn átti Egilssonr.

En þeir váru sóttir á þingi því, er var í Borgarfirði í þeim stað, er síðan er kallat Þingnes. Þat váru þá lög, at vígsakar skyldi sækja á því þingi, er næst var vettvangi. En þeir börðust þar, ok mátti þingit eigi heyjast at lögum. Þar fell Þórólfr refr, bróðir Álfs í Dölum, ór liði Þórðar gellis.

En síðan fóru sakarnar til alþingis, ok börðust þeir þar þá enn. Þá fellu menn ór liði Odds, enda varð sekr hann Hæsna-Þórir ok drepinn síðan ok fleiri þeir, er at brennunni váru.

Þá talði Þórðr gellir tölu umb at Lögbergi, hvé illa mönnum gegndi at fara í ókunn þing at sækja of víg eða harma sína, ok talði, hvat honum varð fyrir, áðr hann mætti því máli til laga koma, ok kvað ýmissa vandræði mundu verða, ef eigi réðist bætr á.

Þá var landinu skipt í fjórðunga, svá at þrjú urðu þing í hverjum fjórðungi, ok skyldu þingunautar eiga hvar saksóknir saman, nema í Norðlendingafjórðungi váru fjögur, af því at þeir urðu eigi á annat sáttir. Þeir, er fyr norðan váru Eyjafjörð, vildu eigi þangat sækja þingit, ok eigi í Skagafjörð þeir, er þar váru fyr vestan. En þó skyldi jöfn dómnefna ok lögréttuskipun ór þeira fjórðungi sem ór einum hverjum öðrum. En síðan váru sett fjórðungaþing. Svá sagði oss Úlfheðinn Gunnarssonr lögsögumaðr.

Þorkell máni Þorsteinssonr, Ingólfssonar, tók lögsögu eftir Þórarin Ragabróður ok hafði fimmtán sumur. Þá hafði Þorgeirr at Ljósavatni Þorkelssonr sautján sumur.

6. Frá Grænlands byggð.

Land þat, er kallat er Grænland, fannst ok byggðist af Íslandi.

Eiríkr inn rauði hét maðr breiðfirzkr, er fór út heðan þangat ok nam þar land, er síðan er kallaðr Eiríksfjörðr. Hann gaf nafn landinu ok kallaði Grænland ok kvað menn þat mundu fýsa þangat farar, at landit ætti nafn gott. Þeir fundu þar manna vistir bæði austr ok vestr á landi ok keiplabrot ok steinsmíði þat, er af því má skilja, at þar hafði þess konar þjóð farit, er Vínland hefir byggt ok Grænlendingar kalla Skrælingja. En þat var, er hann tók byggva landit, fjórtán vetrum eða fimmtán fyrr en kristni kæmi hér á Ísland, at því er sá talði fyr Þorkeli Gellissyni á Grænlandi, er sjálfr fylgði Eiríki inum rauða út.

7. Frá því, er kristni kom til Íslands.

Óláfr konungr Tryggvasonr, Óláfssonar, Haraldssonar ins hárfagra, kom kristni í Norveg ok á Ísland.

Hann sendi hingat til lands prest þann, er hét Þangbrandr ok hér kenndi mönnum kristni ok skírði þá alla, er við trú tóku. En Hallr á Síðu Þorsteinssonr lét skírast snimhendis ok Hjalti Skeggjasonr ór Þjórsárdali ok Gizurr inn hvíti Teitssonr, Ketilbjarnarsonar frá Mosfelli, ok margir höfðingjar aðrir. En þeir váru þó fleiri, er í gegn mæltu ok neittu. En þá er hann hafði hér verit einn vetr eða tvá, þá fór hann á braut ok hafði vegit hér tvá menn eða þrjá, þá er hann höfðu nítt. En hann sagði konunginum Óláfi, er hann kom austr, allt þat, er hér hafði yfir hann gingit, ok lét örvænt, at hér myndi kristni enn takast. En hann varð við þat reiðr mjök ok ætlaði at láta meiða eða drepa ossa landa fyrir, þá er þar váru austr.

En þat sumar it sama kómu útan heðan þeir Gizurr ok Hjalti ok þágu þá undan við konunginn ok hétu honum umbsýslu sinni til á nýjaleik, at hér yrði enn við kristninni tekit, ok létu sér eigi annars ván en þar myndi hlýða.

En it næsta sumar eftir fóru þeir austan ok prestr sá, er Þormóðr hét, ok kómu þá í Vestmannaeyjar, er tíu vikur váru af sumri, ok hafði allt farizt vel at. Svá kvað Teitr þann segja, er sjálfr var þar.

Þá var þat mælt it næsta sumar áðr í lögum, at menn skyldi svá koma til alþingis, er tíu vikur væru af sumri, en þangat til kómu viku fyrr.

En þeir fóru þegar inn til meginlands ok síðan til alþingis ok gátu at Hjalta, at hann var eftir í Laugardali með tólfta mann, af því at hann hafði áðr sekr orðit fjörbaugsmaðr it næsta sumar á alþingi of goðgá. En þat var til þess haft, at hann kvað at Lögbergi kviðling þenna:

Vilk eigi goð geyja.

Grey þykki mér Freyja.

En þeir Gizurr fóru, unz þeir kómu í stað þann í hjá Ölfossvatni, er kallaðr er Vellankatla, ok gerðu orð þaðan til þings, at á mót þeim skyldi koma allir fulltingsmenn þeira, af því at þeir höfðu spurt, at andskotar þeira vildi verja þeim vígi þingvöllinn. En fyrr en þeir færi þaðan, þá kom þar ríðandi Hjalti ok þeir, er eftir váru með honum.

En síðan riðu þeir á þingit, ok kómu áðr á mót þeim frændr þeira ok vinir, sem þeir höfðu æst. En inir heiðnu menn hurfu saman með alvæpni, ok hafði svá nær, at þeir myndi berjast, at eigi of sá á milli.

En annan dag eftir gingu þeir Gizurr ok Hjalti til Lögbergis ok báru þar upp erendi sín. En svá er sagt, at þat bæri frá, hvé vel þeir mæltu. En þat gerðist af því, at þar nefndi annarr maðr at öðrum vátta, ok sögðust hvárir ór lögum við aðra, inir kristnu menn ok inir heiðnu, ok gingu síðan frá Lögbergi.

Þá báðu inir kristnu menn Hall á Síðu, at hann skyldi lög þeira upp segja, þau er kristninni skyldi fylgja. En hann leystist því undan við þá, at hann keypti at Þorgeiri lögsögumanni, at hann skyldi upp segja, en hann var enn þá heiðinn.

En síðan er menn kómu í búðir, þá lagðist hann niðr Þorgeirr ok breiddi feld sinn á sik ok hvílði þann dag allan ok nóttina eftir ok kvað ekki orð. En of morguninn eftir settist hann upp ok gerði orð, at menn skyldi ganga til Lögbergis.

En þá hóf hann tölu sína upp, er menn kómu þar, ok sagði, at honum þótti þá komit hag manna í ónýtt efni, ef menn skyldi eigi hafa allir lög ein á landi hér, ok talði fyr mönnum á marga vega, at þat skyldi eigi láta verða, ok sagði, at þat myndi at því ósætti verða, er vísaván var, at þær barsmíðir gerðust á milli manna, er landit eyddist af. Hann sagði frá því, at konungar ór Norvegi ok ór Danmörku höfðu haft ófrið ok orrostur á milli sín langa tíð, til þess unz landsmenn gerðu frið á milli þeira, þótt þeir vildu eigi. En þat ráð gerðist svá, at af stundu sendust þeir gersemar á milli, enda hélt friðr sá, meðan þeir lifðu. „En nú þykkir mér þat ráð,“ kvað hann, „at vér látim ok eigi þá ráða, er mest vilja í gegn gangast, ok miðlum svá mál á milli þeira, at hvárirtveggju hafi nakkvat síns máls, ok höfum allir ein lög ok einn sið. Þat mun verða satt, er vér slítum í sundr lögin, at vér munum slíta ok friðinn.

En hann lauk svá máli sínu, at hvárirtveggju játtu því, at allir skyldi ein lög hafa, þau sem hann réði upp at segja.

Þá var þat mælt í lögum, at allir menn skyldi kristnir vera ok skírn taka, þeir er áðr váru óskírðir á landi hér. En of barnaútburð skyldu standa in fornu lög ok of hrossakjötsát. Skyldu menn blóta á laun, ef vildu en varða fjörbaugsgarðr, er váttum of kæmi við. En síðar fám vetrum var sú heiðni af numin sem önnur.

Þenna atburð sagði Teitr oss at því, er kristni kom á Ísland. En Óláfr Tryggvason fell it sama sumar at sögu Sæmundar prests. Þá barðist hann við Svein Haraldsson Danakonung ok Óláf inn sænska, Eiríksson at Uppsölum Svíakonungs, ok Eirík, er síðan var jarl at Norvegi, Hákonarson. Þat var hundrað ok þremr tigum vetra eftir dráp Eadmundar, en þúsund eftir burð Krists at alþýðu tali.

8. Frá byskupum útlendum.

Þessi eru nöfn byskupa þeira, er verit hafa á Íslandi útlendir at sögu Teits: Friðrekr kom í heiðni hér, en þessir váru síðan: Bjarnharðr inn bókvísi fimm ár, Kolr fá ár, Hróðólfr nítján ár, Jóhan inn írski fá ár, Bjarnharðr nítján ár, Heinrekr tvau ár.

Enn kómu hér aðrir fimm, þeir er byskupar kváðust vera: Örnólfr ok Goðiskálkr ok þrír ermskir: Pétrús ok Ábrahám ok Stéphánús.

Grímr at Mosfelli Svertingssonr tók lögsögu eftir Þorgeir ok hafði tvau sumur, en þá fekk hann lof til þess, at Skafti Þóroddsonr hefði, systursonr hans, af því at hann var hásmæltr sjálfr.

Skafti hafði lögsögu stuttugu og sjau sumur. Hann setti fimmtardómslög ok þat, at engi vegandi skyldi lýsa víg á hendr öðrum manni en sér, en áðr váru hér slík lög of þat sem í Norvegi. Á hans dögum urðu margir höfðingjar ok ríkismenn sekir eða landflótta of víg eða barsmíðir af ríkis sökum hans ok landstjórn. En hann andaðist á inu sama ári ok Óláfr inn digri fell Haraldssonr, Goðröðarsonar, Bjarnarsonar, Haraldssonar ins hárfagra, þremr tigum vetra síðar en Óláfr felli Tryggvasonr.

Þá tók Steinn Þorgestissonr lögsögu ok hafði þrjú sumur. Þá hafði Þorkell Tjörvasonr tuttugu sumur. Þá hafði Gellir Bölverkssonr níu sumur.

9. Frá Ísleifi byskupi.

Ísleifr Gizurarsonr ins hvíta var vígðr til byskups á dögum Haralds Norvegskonungs Sigurðarsonar, Hálfdanarsonar, Sigurðarsonar hrísa, Haraldssonar ins hárfagra. En er þat sá höfðingjar ok góðir menn, at Ísleifr var miklu nýtri en aðrir kennimenn, þeir er á þvísa landi næði, þá seldu honum margir sonu sína til læringar ok létu vígja til presta. Þeir urðu síðan vígðir tveir til byskupa, Kollr, er var í Vík austr, ok Jóan at Hólum.

Ísleifr átti þrjá sonu. Þeir urðu allir höfðingjar nýtir, Gizurr byskup ok Teitr prestr, faðir Halls, ok Þorvaldr. Teit fæddi Hallr í Haukadali, sá maðr, er þat var almælt, at mildastr væri ok ágæztr at góðu á landi hér ólærðra manna. Ek kom ok til Halls sjau vetra gamall, vetri eftir þat, er Gellir Þorkelssonr, föðurfaðir minn ok fóstri, andaðist, ok vark þar fjórtán vetr.

Gunnar inn spaki hafði tekit lögsögu, þá er Gellir lét af, ok hafði þrjú sumur. Þá hafði Kolbeinn Flosason sex. Þat sumar, er hann tók lögsögu, fell Haraldr konungr á Englandi. Þá hafði Gellir í annat sinn þrjú sumur. Þá hafði Gunnarr í annat sinn eitt sumar. Þá hafði Sighvatr Surtssonr, systursonr Kolbeins, átta.

Á þeim dögum kom Sæmundr Sigfússonr sunnan af Frakklandi hingat til lands ok lét síðan vígjast til prests.

Ísleifr var vígðr til byskups, þá er hann var fimmtögr. Þá var Leó septimus páfi. En hann var inn næsta vetr í Norvegi ok fór síðan út hingat. En hann andaðist í Skálaholti, þá er hann hafði alls verit byskup fjóra vetr ok tuttugu. Svá sagði Teitr oss. Þat var á dróttins degi sex náttum eftir hátíð þeira Pétars ok Páls, átta tigum vetra eftir Óláfs fall Tryggvasonar.

Þar var ek þá með Teiti, fóstra mínum, tólf vetra gamall. En Hallr sagði oss svá, er bæði var minnigr ok ólyginn ok munði sjálfr þat, er hann var skírðr, at Þangbrandr skírði hann þrévetran, en þat var vetri fyrr en kristni væri hér í lög tekin. En hann gerði bú þrítögr ok bjó sex tigi ok fjóra vetr í Haukadali ok hafði níu tigi ok fjóra vetr, þá er hann andaðist, en þat var of hátíð Martens byskups á inum tíunda vetri eftir andlát Ísleifs byskups.

10. Frá Gizuri byskupi.

Gizurr byskup, sonr Ísleifs, var vígðr til byskups at bæn landsmanna á dögum Óláfs konungs Haraldssonar, tveim vetrum eftir þat, er Ísleifr andaðist. Þann var hann annan hér á landi, en annan á Gautlandi. En þá var nafn hans rétt, at hann hét Gisröðr. Svá sagði hann oss.

Markús Skeggjasonr hafði lögsögu næstr Sighvati ok tók þat sumar, er Gizurr byskup hafði einn vetr verit hér á landi, en fór með fjögur sumur ok tuttugu. At hans sögu er skrifuð ævi allra lögsögumanna á bók þessi, þeira er váru fyr várt minni, en honum sagði Þórarinn, bróðir hans, ok Skeggi faðir þeira, ok fleiri spakir menn til þeira ævi, er fyr hans minni váru, at því er Bjarni inn spaki hafði sagt, föðurfaðir þeira, er munði Þórarin lögsögumann ok sex aðra síðan.

Gizurr byskup var ástsælli af öllum landsmönnum en hverr maðr annarra, þeira er vér vitim hér á landi hafa verit. Af ástsælð hans ok tölum þeira Sæmundar, með umbráði Markús lögsögumanns, var þat í lög leitt, at allir menn tölðu ok virtu allt fé sitt ok sóru, at rétt virt væri, hvárt sem var í löndum eða í lausaaurum, ok gerðu tíund af síðan. Þat eru miklar jartegnir, hvat hlýðnir landsmenn váru þeim manni, er hann kom því fram, at fé allt var virt með svardögum, þat er á Íslandi var, ok landit sjálft ok tíundir af gervar ok lög á lögð, at svá skal vera, meðan Ísland er byggt.

Gizurr byskup lét ok lög leggja á þat, at stóll byskups þess, er á Íslandi væri, skyldi í Skálaholti vera, en áðr var hvergi, ok lagði hann þar til stólsins Skálaholtsland ok margra kynja auðæfi önnur bæði í löndum ok lausum aurum.

En þá er honum þótti sá staðr hafa vel at auðæfum þróazt, þá gaf hann meir en fjórðung byskupsdóms síns til þess, at heldr væru tveir byskupsstólar á landi hér en einn, svá sem Norðlendingar æstu hann til. En hann hafði áðr látit telja búendr á landi hér, ok váru þá í Austfirðingafjórðungi sjau hundruð heil, en í Rangæingafjórðungi tíu, en í Breiðfirðingafjórðungi níu, en í Eyfirðingafjórðungi tólf, en ótalðir váru þeir, er eigi áttu þingfararkaupi at gegna of allt Ísland.

Úlfheðinn Gunnarssonr ins spaka tók lögsögu eftir Markús ok hafði níu sumur, þá hafði Bergþórr Hrafnssonr sex, en þá hafði Goðmundr Þorgeirssonr tólf sumur.

It fyrsta sumar, er Bergþórr sagði lög upp, var nýmæli þat gert, at lög ór skyldi skrifa á bók at Hafliða Mássonar of vetrinn eftir at sögu ok umbráði þeira Bergþórs ok annarra spakra manna, þeira er til þess váru teknir. Skyldu þeir gerva nýmæli þau öll í lögum, er þeim litist þau betri en hin fornu lög. Skyldi þau segja upp it næsta sumar eftir í lögréttu ok þau öll halda, er inn meiri hlutr manna mælti þá eigi gegn. En þat varð at framfara, at þá var skrifaðr Vígslóði ok margt annat í lögum ok sagt upp í lögréttu af kennimönnum of sumarit eftir. En þat líkaði öllum vel, ok mælti því manngi í gegn.

Þat var ok it fyrsta sumar, er Bergþórr sagði lög upp, þá var Gizurr byskup óþingfærr af sótt. Þá sendi hann orð til alþingis vinum sínum ok höfðingjum, at biðja skyldi Þorlák Runólfsson, Þorleikssonar, bróður Halls í Haukadali, at hann skyldi láta vígjast til byskups. En þat gerðu allir svá sem orð hans kómu til, ok fekkst þat af því, at Gizurr hafði sjálfr fyrr mjök beðit, ok fór hann útan þat sumar, en kom út it næsta eftir ok var þá vígðr til byskups.

Gizurr var vígðr til byskups, þá er hann var fertögr. Þá var Grégóríús septimus páfi. En síðan var hann inn næsta vetr í Danmörku ok kom of sumarit eftir hingat til lands. En þá er hann hafði verit tuttugu ok fjóra vetr byskup, svá sem faðir hans, þá var Jóan Ögmundarsonr vígðr til byskups fyrstr til stóls at Hólum. Þá var hann vetri miðr en hálfsextögr. En tólf vetrum síðar, þá er Gizurr hafði alls verit byskup þrjá tigi ok sex vetr, þá var Þorlákr vígðr til byskups. Hann lét Gizurr vígja til stóls í Skálaholti at sér lifanda. Þá var Þorlákr tveim vetrum meir en þrítögr, en Gizurr byskup andaðist þrjátigi náttum síðar í Skálaholti á inum þriðja degi í viku fimmta kalend. Junii. [Það er 28. mai.]

Á því ári inu sama andaðist Páschalis secundus páfi fyrr en Gizurr byskup ok Baldvini Jórsalakonungr ok Arnaldus patriarcha í Híerúsalem ok Philippús Svíakonungr, en síðar it sama sumar Álexíús Grikkjakonungr. Þá hafði hann þrjátigi ok átta vetr setit at stóli í Miklagarði. En tveim vetrum síðar varð aldamót. Þá höfðu þeir Eysteinn ok Sigurðr verit sautján vetr konungar í Norvegi eftir Magnús, föður sinn, Óláfsson, Haraldssonar. Þat var hundrað ok tuttugu vetrum eftir fall Óláfs Tryggvasonar, en tvau hundruð ok fimmtigi eftir dráp Eadmundar Englakonungs, en fimm hundruð ok sextán vetrum eftir andlát Grégóríús páfa, þess er kristni kom á England, at því er talit er. En hann andaðist á öðru ári konungdóms Fócó keisara, sex hundruð ok fjórum vetrum eftir burð Krists at almannatali. Þat verðr allt saman ellifu hundruð ok tuttugu ár.

Hér lýkst sjá bók.

Bókarauki.

11. Byskupaættir.

Þetta er kyn byskupa Íslendinga ok áttartala:

Ketilbjörn landnámsmaðr, sá er byggði suðr at Mosfelli inu efra, var faðir Teits, föður Gizurar ins hvíta, föður Ísleifs, er fyrstr var byskup í Skálaholti, föður Gizurar byskups.

Hrollaugr landnámsmaðr, er byggði austr á Síðu á Breiðabólstað, var faðir Özurar, föður Þórdísar, móður Halls á Síðu, föður Egils, föður Þorgerðar, móður Jóans, er fyrstr var byskup at Hólum.

Auðr landnámskona, er byggði vestr í Breiðafirði í Hvammi, var móðir Þorsteins ins rauða, föður Óleifs feilans, föður Þórðar gellis, föður Þórhildar rjúpu, móður Þórðar hesthöfða, föður Karlsefnis, föður Snorra, föður Hallfríðar, móður Þorláks, er nú er byskup í Skálaholti, næstr Gizuri.

Helgi inn magri landnámamaðr, sá er byggði norðr í Eyjafirði í Kristnesi, var faðir Helgu, móður Einars, föður Eyjólfs Valgerðarsonar, föður Goðmundar, föður Eyjólfs, föður Þorsteins, föður Ketils, er nú er byskup at Hólum, næstr Jóani.

12. Langfeðgatal.

Þessi eru nöfn langfeðga Ynglinga og Breiðfirðinga:

i Yngvi Tyrkjakonungr. ii Njörðr Svíakonungr. iii Freyr. iiii Fjölnir. sá er dó at Friðfróða. v Svegðir. vi Vanlandi. vii Visburr. viii Dómaldr. ix Dómarr. x Dyggvi. xi Dagr. xii Alrekr. xiii Agni. xiiii Yngvi. xv Jörundr. xvi Aun inn gamli. xvii Egill Vendilkráka. xviii Óttarr. xix Aðísl at Uppsölum. xx Eysteinn. xxi Yngvarr. xxii Braut-Önundr. xxiii Ingjaldr inn illráði. xxiiii Óláfr trételgja. xxv Hálfdan hvítbeinn Upplendingakonungr. xxvi Goðröðr. xxvii Óláfr. xxviii Helgi. xxix Ingjaldr, dóttursonr Sigurðar, Ragnarssonar loðbrókar. xxx Óleifr inn hvíti. xxxi Þorsteinn inn rauði. xxxii Óleifr feilan, er fyrstr byggði þeira á Íslandi. xxxiii Þórðr gellir. xxxiiii Eyjólfr, er skírðr var í elli sinni, þá er kristni kom á Ísland. xxxv Þorkell. xxxvi Gellir, faðir þeira Þorkels, föður Brands, ok Þorgils, föður míns, en ek heitik Ari.