Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Útilegumannasögur/Útilegumannakvæði

Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri
Útilegumannakvæði

1.

Satt er efnið sem ég þér

segja vil, mín kæra,

frábæra;

með lygabuldri ljótu hér,

lindin gulls, ég ætla mér

þig ekki að æra.

2.

Upp í Hreppum bóndinn bjó,

burðar Grana fleygir

og sveigir;

hestar eitt sinn hvurfu tveir

honum, ekki fundust þeir;

svo sagan segir.

3.

Höfðu fyrrum haldið sig

hófarekkar þessir

ganghressir

norðurfjalla afrétt í,

átt þá kæra höfðu því

er hríðin hvessir.

4.

Um haustið bóndinn, það ég þyl,

þjón sinn beiddi glaðan

verkhraðan

með litlum dreng að leita strax

að ljónum skeifna, og snemma dags

þeir þramma þaðan.

5.

Nesti bæði og nýja skó

njótar fleins nú rifu

og þrifu

strax í birting, satt það sver,

svo af stað, ég inni þér,

með diki drifu.

6.

Stefndu greindan afrétt á

ærið sporadrjúgir

óbljúgir;

um kvöldið lág þeir koma að,

kúrðu um nótt í litlum stað

þar hæðin hrúgir.

7.

Þeir að morgni þaðan burt

þreyttir víst að ganga

leið langa,

orðlengi ég ekki það,

í engum hófadýrin stað

þeir fá né fanga.

8.

Þoldi ekki þetta strit

þegninn yngri lengur

því drengur

var að aldri, en eftir á

hinn eldri vildi heim sér slá

svo spekist sprengur.

9.

Þá var lítið loðnufjúk,

líka hniginn dagur

skinfagur;

þetta kvöldið þá um síð

þeir fram koma í eina hlíð,

þar hefst upp hagur.

10.

Fundu í brekku þeirri þá

þegnar fáka báða

óþjáða;

fegnir urðu þeir við það,

þann vildu nú hitta stað

hvar nytu náða.

11.

Skammt frá hittu djúpan dal

dyggvir brekku undir

um grundir;

neðst í honum seggir sjá

svo sem mosadyngjur þrjár

á Þrásars sprundi.

12.

Dyngjum þessum undir er

ekki mikið hæli

né bæli;

en þar að hírast hugsa sér

hvað sem upp á koma fer

þó kulið kæli.

13.

Eina skoðuðu allt í kring,

á henni var þó hola

með svola;

tórði ljós í leynum þar,

litu karl og kerling hvar

með víli vola.

14.

Æskublóminn af þeim var,

ofan brýrnar hanga

á vanga;

niðursetzt í flókaflet

farin voru að borða kjöt

með krumlu-kranga.

15.

Vinnumaðurinn mælti hátt:

„Mun hér nokkur inni

að sinni?“

Hinum brá af hljóði því,

hrukku saman kuðung í

og skorpnu skinni.

16.

Hrukku bitar hvoftum úr,

hvesstu upp augun bæði,

ég ræði;

hvort á annað horfa tók,

hún í pils, en karl í brók

þau frá ég flæði.

17.

Um síðir kerling svar til bjó:

„Sízt mun þetta varið

nú parið;

hvaðan kemur hingað nú?

Hefur víða, maður, þú

um foldu farið?“

18.

Allt hið sanna innti frá,

ekki frásögn leyndi

né treindi.

„Hafið þið nokkurt hús að ljá,“

hann spyr að, „ef liggur á?“

rás er reyndi.

19.

„Úti þarna,“ inna greitt,

„undir mosarofi

er kofi;

þó ekki sé þar hýrt né heitt

ég held þar skárra en ekki neitt

að seggir sofi.“

20.

Dyngju aðra fundu fljótt,

furðulitla hyttu

sem byttu;

moldarhola mygluð var,

minnstu sá ei spýtu þar

í stoð né styttu.

21.

Harla þröngt var holugrey

höfðu rúm ei báðir

langþjáðir;

í arm að liggja urðu þeir

andfætis að hvíla tveir

og taka náðir.

22.

Hallar drengurinn höfði sín

hratt utan í dyrnar,

mig firnar;

hinn við stafninn hvílir sig,

horfa' út vildi, grunar mig,

ef starfið stirðnar.

23.

Hinn yngri sofnar strax í stað,

stóri maðurinn eigi

þó þegi;

lengi nætur lá svo kyrr,

ljórum hvarma út um dyr

svo miða megi.

24.

Þegar gríman hér um bil

hálfnuð var, ég inni

að sinni,

einhver vofa úti [f]er

því olli myrkrið sjónargler

það kenna ei kynni.

25.

Þetta færðist nær og nær,

nokkurja hafði glóru,

ljóstóru;

hvíluskála halsins að

hægt og hægt sér miðar það

og steig ei stórum.

26.

Þetta karl og kerling er

kæn um tíma drauga

að spauga;

héldu um keytu hulið skrín,

höfðu ljós, að ætlun mín,

og axarauga.

27.

Þau upp ljósi bregða brátt,

báðum augum hvima

og skima;

sín ráð taka saman þá

svipill nokkuð til að sjá

nær komu að kima.

28.

Drenginn sjá þau dyrnar við,

dæma því og virða

að hirða

sé fyrst betra segginn hinn

seinna meir því hvæplinginn

sé hægt að myrða.

29.

Rólfær karlinn varla var,

vífið sig nú glennti

og spennti

höndum axaraugað sitt

yfrum kappans barka mitt

á meðan henti.

30

……..

……..

…..

hann nam ekki skilja hvers kyns var,

hugsar ekki að bila par

við þý né þrælinn.

31.

Hann upp eins og hugur manns

til handa bæði og fóta

nam þjóta;

hruman karl og kerling með

keyra undir sig hann réð;

þau þrek nam þrjóta.

32.

Kramdi bæði og kreisti fast

kappinn orkuslyngur,

geðflingur;

þannig linnti þeirra leik

þau svo búin slepptu steik

og sleiktu um fingur.

33.

[Vantar].

34.

„Biðja viljum bæði þig

brátt að fyrirgefa

án efa

það sem frömdum þér á mót,

þar máttu' ekki upp á hót

með stríði strefa.

35.

Aldrei segðu okkar til,

entu það sem maður

tryggðhraður

meðan lifir þegninn þú.“

Þessu játar kappinn nú

í geði glaður.

36.

Sína ævisögu hann

segja lét nú glanna

og svanna;

þau sögðust vera systkini;

– „sök barneignar olli því

við reistum ranna.

37.

Hingað bæði og þangað þó

þrálega höfum flakkað

og pjakkað

um óbyggðir Ísalands

oft við höfum sauði manns

í hægðum hakkað.

38.

Þannig erum orðin við

ærið kríkavisin

og slysin;

ei veit nær en út á hlið

um koll velta strax án bið

sem fjúki fisið.“

39.

Þá Njörva jóðið nú af leið

en niðji Dellings skaptur

kom aftur,

hesta grípur hratt sem má,

heim stefna í byggð með þá

nam randaraftur.

40.

Aldrei meðan entist líf

upp frá þessu greindi

sem reyndi;

eftir liðinn listamann

lýsa því hinn yngri vann

og engu af leyndi.