Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Útilegumannasögur/Sögubrot af Árna á Hlaðhamri
Sögubrot af Árna á Hlaðhamri
Fyrir löngu síðan er þess getið að maður nokkur bjó á Hlaðhamri við Hrútafjörð vestanverðan; hann hét Árni; ei er nefnd kona hans né hvers son hann var. Gildur bóndi þótti hann í þeirri sveit, stórlyndur og heiftrækinn og kunni lítt skap að stilla ef honum var á móti gjört. Hann átti dóttur eina barna er Guðrún hét; þótti hún snemma skörugleg. Harðgerð var hún sem faðir hennar. Ekki var allra að ná hylli hennar, en trygg var hún og vinföst þar sem hún tók því.
Á bæ nokkrum þar skammt frá bjó kona ein eður ekkja; ei er getið um nafn hennar. Son átti hún er Jón hét; var hann snemma gjörviligur; blíður var hann og hógvær við hvern mann, hvert sem hann átti að sér mikið eða lítið, og spakmenni hið mesta. Þau Guðrún á Hlaðhamri áttu oft barnleika saman og féll vel á með þeim. Þegar Jón var sextán vetra fór hann til vistar að Hlaðhamri til Árna bónda. Þá var Guðrún bóndadóttir tólf vetra; geðjaðist hann þar hverjum manni vel og unntu allir honum hugástum.
Þegar Jón hafði verið tvö ár á Hlaðhamri kom hann að máli við bónda og bað dóttur hans. En Árni þverneitaði og bað hann að nefna slíkt aldrei framar. Það þóttust menn vita að þeim Guðrúnu félli þetta allþungt því jafnan var ástúðlegt milli þeirra, en létu þó lítið á bera. Liðu nú enn fram tímar og var hann kyrr á Hlaðhamri.
Þegar Jón var tuttugu vetra bar svo til um haustið að Árna var vant margs fjár af fjalli og svo vantaði fleiri bændur venju fremur af fé sínu. Bjóst þá Jón á fjöll upp að leita fjárins; var hann viku í burt og kom heim aftur með fjölda fjár. Var nú allt kyrrt og tíðindalaust til annars hausts. Bar þá eins við og hið fyrra haustið að margt fé vantaði. Fór Jón þá enn af stað og var hann nú hálfan mánuð í burtu. Kom hann heim seint á degi og gekk til rúms síns, hafði hann komið með flest fé það er vantað hafði. Guðrún bóndadóttir átti eina kind og var það sauður svartflekkóttur. En er Jón hafði tekið til matar segir hann við bóndadóttur: „Guðrún, ætlar þú ekki að koma upp á kvíarnar og sjá hann Flekk þinn?“ Hún kvað jú við og fór strax fram og greip stóran fataböggul undir hönd sína, og gaf enginn gaum að því. En er Jón hafði matazt gekk hann út og vissu menn ekki um þau Guðrúnu framar. Lét nú Árni bóndi spyrja eftir þeim á næstu bæjum og svo um allar næstu sveitir og kom fyrir ekki. Einskis var saknað frá Hlaðhamri nema kinda þeirra allra er Jón átti, Flekks Guðrúnar og fatnaðar þeirra. Um sömu mundir hvarf líka kýr eða kvíga frá móðir Jóns; talaði hún fátt um það og lét lítið leita.
Árni bóndi þóttist nú vita að Jón hefði strokið með dóttur sína og varð hann ákaflega reiður og lét hann leita hvar hann kunni, en forgefins, enda gekk nú vetur í garð og varð ekki að hafzt. Lagði nú bóndi fé til höfuðs Jóni; lofaði hann hverjum þeim tuttugu hundraða jörð sem gæti fært sér Jón dauðan eða lifandi og Guðrúnu dóttur sinni til konu ef hann vildi. Sumarið eftir fékk Árni marga menn að leita um fjöll og óbyggðir, hvar sem mönnum gat til hugar komið, en forgefins. Enda var það þá sem oft kann verða að sitt vill hver. Vildu allir hinir betri menn helzt ekki finna Jón og því síður segja til hans þó þeir fyndu hann, en hinir lakari menn og fégjarnari vildu vinna til fjárins. Leið nú svo þetta sumar og veturinn eftir að ekkert spurðist til Jóns.
Annað sumar fékk Árni enn menn til leitar og skyldu þeir nú fara lengra en áður. Og er þeir vóru sem lengst komnir þóttust sumir finna reykjarlykt, en aðrir börðu það niður; og varð því ekki af að lengra væri farið. En er heim kom fékk Árni pata af þessu. Og þó hinir flestu og beztu leitarmenn segðu þetta hæfulaust þá vildi hann ekki trúa því og bjóst síðan sjálfur að heiman með mönnum þeim er þóttust hafa fundið reykjarlyktina. Og er þeir komu á þær sömu stöðvar og höfðu litazt um sáu þeir að reykjargufu lagði út úr hól einum litlum. Þar sáu þeir og hrísköst mikinn. Þeir gengu upp á hólinn og sáu þar glugga opinn; var þar Jón undir í rúmi og lá aftur á bak og las í bók, en með annari hendi vaggaði hann barni er lá í vöggu fyrir framan rúmið. Árni fór nú ofan af hólnum og fann dyr litlar á einhverjum stað. Þar gekk hann inn og sá hann þá Guðrúnu dóttur sína í kofa einum litlum; hafði hún þar pott lítinn á hlóðum og eldaði eitthvað. Árni gekk nú lengra inn og kom í kofa þann er Jón lá í og barnið í vöggunni. Hljóp hann þá að Jóni og stakk hann með knífi átján stingi og skildi síðan við hann, og var hann þó ekki með öllu dauður. Lét hann þar eftir knífinn. Ekki urðu þeir varir við neina lifandi skepnu nema eina kú sáu þeir þar og var hún nýborin. Ei er þess getið að þeir hefðust þar fleira að og fóru nú burt og heim til sín.
Að viku liðinni komu þeir aftur til hólsins. Sat þá Guðrún fyrir framan Jón og hélt á barni og lét það sjúga brjóst sín. Potturinn stóð á hlóðum sem áður og eldurinn fyrir löngu dauður. Aldrei hafði kýrin mjólkuð verið og hafði runnið mjólk mikil úr spenum hennar og var hún að bana komin úr hungri. Árni tók nú dóttur sína og barnið, það var meybarn, og flutti hann þær mæðgur heim að Hlaðhamri. Guðrún hafði áður sofið á lofti litlu upp í baðstofu og var þar nú kvenmaður annar. Þangað gekk Guðrún, rak þá burtu er fyrir var, háttaði strax og fór ekki á fætur aftur meðan faðir hennar var þar, talaði ekki heldur orð við nokkurn mann.
Nú fréttir móðir Jóns hvar komið er; fær hún þá menn til að sækja lík Jóns og það sem fémætt var í híbýlum þeirra; og var það mjög lítið og ekki annað en það sem hún hafði fengið honum; höfðu þau mest lifað á veiðum. En hólinn hafði Jón grafið innan haust þau er hann var í fjárleitunum. Líki Jóns var nú veittur gröftur og búið um sem vani var til. Eftir þetta lét móðir Jóns búa mál á hendur Árna og sótti hann um morð sonar síns. Var það mál prófað og lagt til dóms; varð málið mjög ófrægt og var Árni settur í hald og dæmdur til að höggvast. Þessi dómur þótti Guðrúnu dóttur hans of linur. Reis hún nú úr rekkju og byrjaði mál að nýju. Krafði hún þá straffs yfir föður sínum fyrir meðferð á sér og banaráð og níðslega meðferð á sér og dóttur sinni árs gamalli þar hann hefði skilið sig eina eftir á fjöllum uppi með barnið hjá líki bónda síns svívirðilega myrtu. Skýrði hún nú sem greinilegast frá öllum atburðum við morðið og kom svo orðum sínum að allt varð sem hryllilegast og föður hennar til enn meira sakfellis. Þar eftir afhenti hún dómendum kníf þann hinn sama alblóðugan sem Árni skildist við í síðasta stingnum á Jóni, og krafði harðlega að faðir sinn væri líflátinn með sama hætti og hann hefði myrt Jón og síðan skyldi brenna kroppinn til ösku; og kvað hún sárara hafa brunnið hjarta sitt er hún sat yfir Jóni dauðum. En svo mikill kraftur og alvara fylgdi orðum hennar að dómendur hertu nú dóminn og dæmdu beint eftir kröfu hennar. Var síðan dóminum fullnægja gjörð. Eftir það tók Guðrún við búi á Hlaðhamri og bjó þar lengi; var hún aldrei síðan við karlmann kennd. Dóttir hennar hét Guðrún og giftist hún síðar og bjó á Hlaðhamri eftir móður sína. Og er ekki frekara af þeim sagt.