Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Náttúrusögur/Hrossagaukurinn
Það er trú manna að hrossagaukurinn geti ekki hneggjað eða fái ekki málið sem kallað er fyrr en hann er búinn að fá merarhildir að éta á vorin. Skal þá taka mark á því í hverri átt maður heyrir hann hneggja því það er fróðra manna sögn að hann spái um forlög manna eins og segir í vísunni:
- „Heyló syngur sumarið inn,
- semur forlög gaukurinn,
- áður en vetrar úti er þraut
- aldrei spóinn vellir graut.“
Má þannig marka hvað fyrir manni liggur af því hvar gaukurinn fyrst heyrist hneggja. Eftir því er farið hvar eða í hverri átt maður fyrst heyrir til hrossagauksins á vorin, og er:
- „í austri ununar gaukur [aðrir: auðs gaukur],
- í suðri sæls gaukur,
- í vestri vesals gaukur,
- í norðri náms gaukur.
- Uppi er auðs gaukur [aðrir: ununar gaukur],
- niðri er nágaukur.“
Brot úr vísum um hrossagaukinn:
- „Í suðrinu ef söngfuglinn leikur
- af sællífinu verðurðu keikur;
- fullur muntu og feitur út ganga,
- fjarlægist þá hallærið stranga.
- Í útsuðri [aðrir: í nónstað] ef gaukurinn gólar
- giftast þeir sem einsamlir róla,
- en þeir giftu missa sinn maka
- [munu sorg[1] fyrir gleðina taka.
- ---
- Ef hann hefur náttmálanuldur
- nálgast mun þá sorganna buldur,
- máttu þig við mótlæti búa,
- muntu verða þessu að trúa.
- Í hánorðri ef hengir hann niður
- hausinn, klærnar, vængi og fiður,
- orgar svo í ofboði mesta
- ekki mun þig spekina bresta.
- ---
- Í skýjunum ef skellur hans hlátur
- skaltu verða glaður og kátur,
- auðurinn í gaupnir þér gengur,
- gleðst þá hinn fátæki drengur.
- Undan þér ef [aðrir: þá] umlandi [aðrir: ýlfrandi] gengur
- ekki muntu lifa þá lengur;
- drottinn mun þig draga til sinna,
- dauðinn mun á flestöllum vinna.“
- ↑ Frá [ hafa aðrir: mæðu.