Brennu-Njáls saga/145
Snorri goði spyr nú hvar komið er málunum. Tekur hann þá að fylkja liði sínu fyrir neðan Almannagjá millum og Hlaðbúðar og sagði fyrir áður sínum mönnum hvað þeir skyldu að gera.
Sendimaðurinn kemur nú til Þórhalls Ásgrímssonar og segir honum hvar þá var komið að þeir Mörður Valgarðsson mundu sekir gervir allir en eytt öllu vígsmálinu. En er hann heyrði þetta brá honum svo við að hann mátti eigi orði upp koma. Hann spratt þá upp úr rúminu og þreif tveim höndum spjótið Skarphéðinsnaut og rak í gegnum fótinn á sér. Var þar á holdið og kveisunaglinn á spjótinu því að hann skar út úr fætinum en blóðfossinn fellur og vogföllin svo að lækur féll eftir gólfinu. Hann gekk nú út úr búðinni óhaltur og fór svo hart að sendimaðurinn fékk ekki fylgt honum. Fer hann nú þar til er hann kemur til fimmtardómsins. Þar mætti hann Grími hinum rauða frænda Flosa og jafnskjótt sem þeir fundust lagði Þórhallur til hans spjótinu og kom í skjöldinn og klofnaði hann í sundur en spjótið hljóp í gegnum hann svo að oddurinn kom út á milli herðanna. Þórhallur kastaði honum dauðum af spjótinu.
Kári Sölmundarson gat séð þetta og mælti við Ásgrím: „Hér er kominn Þórhallur son þinn og hefir vegið víg nú þegar og er þetta skömm mikil ef hann einn skal hug til hafa að hefna brennunnar.“
„Það skal og eigi vera,“ segir Ásgrímur, „og snúum vér nú að þeim.“
Var þá kall mikið um allan herinn og síðan var æpt heróp.
Þeir Flosi snerust þá við og eggjuðust nú fast hvorirtveggju.
Kári Sölmundarson sneri nú þar að sem fyrir var Árni Kolsson og Hallbjörn hinn sterki. Og þegar er Hallbjörn sá Kára hjó hann til hans og stefndi á fótinn en Kári hljóp í loft upp og missti Hallbjörn hans. Kári sneri að Árna Kolssyni og hjó til hans og kom á öxlina og tók í sundur axlarbeinið og viðbeinað og hljóp allt ofan í brjóstið. Féll Árni þegar dauður til jarðar. Síðan hjó hann til Hallbjarnar og kom í skjöldinn og gekk í gegnum skjöldinn og svo ofan af honum þumaltána. Hólmsteinn skaut spjóti til Kára en hann tók á lofti spjótið og sendi aftur og verð það manns bani í liði Flosa.
Þorgeir skorargeir kom að þar er fyrir var Hallbjörn hinn sterki. Þorgeir lagði til hans svo fast með annarri hendi að Hallbjörn féll fyrir og komst nauðulega á fætur og sneri þegar undan. Þá mætti Þorgeir Þorvaldi Þrum-Ketilssyni og hjó þegar til hans með öxinni Rimmugýgi er átt hafði Skarphéðinn. Þorvaldur kom fyrir sig skildinum. Þorgeir hjó í skjöldinn og klauf allan en hyrnan sú hin fremri rann í brjóstið og gekk á hol og féll Þorvaldur þegar og var dauður.
Nú er að segja frá því að Ásgrímur Elliða-Grímsson og Þórhallur son hans, Hjalti Skeggjason og Gissur hvíti sóttu að þar sem fyrir var Flosi og Sigfússynir og aðrir brennumenn. Var þar allharður bardagi og laukst með því að þeir Ásgrímur gengu að svo fast að þeir Flosi hrukku undan.
Guðmundur hinn ríki og Mörður Valgarðsson og Kári Sölmundarson og Þorgeir skorargeir sóttu þar að er fyrir voru Öxfirðingar og Austfirðingar og Reykdælir. Var þar allharður bardagi.
Kári Sölmundarson kom að þar er fyrir var Bjarni Brodd-Helgason. Kári þreif upp spjót og lagði til hans og kom í skjöldinn. Bjarni skaut hjá sér skildinum ella hefði spjótið staðið í gegnum hann. Hann hjó þá til Kára og stefndi á fótinn. Kári kippir fætinum og snerist undan á hæli og missti Bjarni hans. Kári hjó þegar til hans. Þá hljóp maður fram og skaut skildi fyrir Bjarna. Kári klauf ofan allan skjöldinn og nam blóðrefillinn lærið og reist ofan allan fótinn. Sá maður féll þegar og varð aldrei örkumlalaus meðan hann lifði. Kári þreif þá tveim höndum spjótið og snerist að Bjarna og lagði til hans. Hann sá engan sinn kost annan en hann lét fallast þvers undan laginu. En þegar er Bjarni kemst á fætur hrökk hann undan. Þorgeir skorargeir sótti þá að þar er fyrir var Hólmsteinn Spak-Bersason og Þorkell Geitisson. Lauk svo með þeim að þeir Hólmsteinn hrukku undan. Varð þá óp mikið að þeim af mönnum Guðmundar ríka.
Þorvarður Tjörvason frá Ljósavatni fékk sár mikið. Hann var skotinn í handlegg og ætluðu menn að skotið hefði Halldór son Guðmundar hins ríka og hafði hann þetta sár bótalaust alla ævi síðan.
Var þar nú þröng mikil. En þó að hér sé sagt frá nokkurum atburðum þá eru hinir þó miklu fleiri er menn hafa engar frásagnir af.
Flosi hafði það sagt sínum mönnum að þeir skyldu leita til vígis í Almannagjá ef þeir yrðu forviða því að þar mátti einum megum að sækja.
En flokkur sá er Síðu-Hallur hafði og Ljótur son hans höfðu hörfað frá í braut fyrir atgöngu þeirra feðga Ásgríms og Þórhalls. Sneru þeir ofan fyrir austan Öxará.
Hallur mælti þá: „Hér slær í allmikil óefni er allur þingheimur berst. Vildi eg Ljótur frændi að við bæðum okkur liðs að skilja menn þó að okkur sé það til orðs lagið af nokkurum mönnum. Skalt þú bíða við brúarsporðinn en eg mun ganga í búðir og biðja mér liðs.
Ljótur mælti: „Ef eg sé að þeir Flosi þurfa liðs af mönnum vorum þá mun eg þegar hlaupa til með þeim.“
„Það munt þú gera sem þér líkar,“ segir Hallur, „en biðja vil eg þig að þú bíðir mín.“
Nú brestur flótti í liði Flosa og flýja þeir allir vestur um Öxará en þeir Ásgrímur og Gissur hvíti gengu eftir og allur herinn. Þeir Flosi hörfuðu neðan milli Virkisbúðar og Hlaðbúðar. Snorri goði hafði þar fylkt fyrir liði sínu svo þykkt að þeim gekk eigi þar að fara.
Snorri goði kallað þá á Flosa: „Hví farið þér svo geystir eða hverjir elta yður?“
Flosi svarar: „Ekki spyrð þú þessa af því er eigi vitir þú það áður. En hvort veldur þú því er vér megum eigi sækja til vígis í Almannagjá?“
„Eigi veld eg því,“ segir Snorri, „en hitt er satt að eg veit hverjir valda og mun eg segja þér ef þú vilt að þeir valda því að Þorvaldur kroppinskeggi og Kolur.“
Þeir voru þá báðir dauðir og höfðu verið hin mestu illmenni í liði Flosa.
Í annan stað mælti Snorri til sinna manna: „Gerið þér nú hvorttveggja að þér höggvið og leggið til þeirra og keyrið þá í braut héðan. Munu þeir þá skamma stund hér við haldast er hinir sækja að neðan. Skuluð þér þá ekki eftir ganga og láta þá sjálfa á sjást.“
Skafta Þóroddssyni var sagt að Þorsteinn holmunnur son hans var í bardaga með Guðmundi hinum ríka mági sínum. Og þegar Skafti vissi þetta gekk hann til búðar Snorra goða og ætlaði að biðja Snorra að hann gengi til að skilja þá með honum. En er hann var eigi allt kominn að búðardyrunum Snorra þá var bardaginn sem óðastur. Þeir Ásgrímur og hans menn gengu þar þá að neðan.
Þá mælti Þórhallur við Ásgrím föður sinn: „Þar er hann Skafti Þóroddsson nú faðir.“
Ásgrímur mælti: „Sé eg það frændi.“
Skaut hann þá spjóti til Skafta og kom fyrir neðan það er kálfi var digrastur og svo í gengum báða fæturna. Skafti féll við skotið og fékk eigi upp staðið. Fengu þeir það eina ráðs tekið er hjá voru að þeir drógu Skafta inn í búð sverðskriða nokkurs flatan.
Þeir Ásgrímur gengu þá að svo fast að Flosi og hans menn hrukku undan suður með ánni til Möðruvellingabúðar. Þar var maður úti hjá búð nokkurri er Sölvi hét. Hann sauð í katli miklum og hafði þá upp fært úr katlinum en vellan var sem áköfust. Sölvi gat að líta hvar þeir flýðu Austfirðingarnir og voru þá komnir mjög svo þar gegnt.
Hann mælti þá: „Hvort munu þessir allir ragir Austfirðingarnir er hér flýja? Og jafnvel rennur hann Þorkell Geitisson og er allmjög logið frá honum er margir hafa það sagt að hann væri hugur einn en nú rennur engi harðara en hann.“
Hallbjörn hinn sterki var þar nær staddur og mælti: „Eigi skalt þú það eiga til að segja að vér séum allir ragir“ og þreif til hans og brá honum á loft og rak hann að höfði í soðketilinn. Dó Sölvi þegar. Var þá og sótt að Hallbirni og varð hann þá undan að leita.
Flosi skaut spjóti til Brúna Hafliðasonar og kom á hann miðjan og varð það hans bani. Hann var í liði Guðmundar hins ríka. Þorsteinn Hlennason tók spjótið úr sárinu og skaut aftur að Flosa og kom á fótinn og fékk hann sár mikið og féll við. Hann stóð upp þegar. Hörfuðu þeir þá til Vatnsfirðingabúðar.
Þeir Ljótur og Hallur gengu þá austan yfir á með flokk sinn allan. Og þá er þeir komu á hraunið var skotið spjóti úr liði Guðmundar hins ríka og kom það á Ljót miðjan. Féll hann þegar dauður niður og varð aldrei uppvíst hver þetta víg hafði vegið.
Þeir Flosi hörfuðu nú upp um Vatnsfirðingabúð.
Þorgeir skorargeir mælti þá við Kára Sölmundarson: „Þar er hann nú Eyjólfur Bölverksson ef þú vilt launa honum hringinn.“
„Eg ætla það nú eigi fjarri,“ segir Kári og þreif spjót af manni og skaut til Eyjólfs og kom það á hann miðjan og gekk í gengum hann. Féll Eyjólfur þegar dauður til jarðar.
Þá varð hvíld nokkur á um bardagann. Snorri goði kom þá að með flokk sinn. Var þar þá Skafti í liði með honum og hljópu þegar í milli þeirra. Náðu þeir þá eigi að berjast. Hallur gekk þá í lið með þeim og vildi skilja þá. Voru þá sett grið og skyldu þau haldast um þingið. Var þá búið um lík og færð til kirkju en bundin sár þeirra manna er særðir voru.
Annan dag eftir gengu menn til Lögbergs. Hallur af Síðu stóð upp og kvaddi sér hljóðs og fékkst þegar.
Hann mælti svo: „Hér hafa orðið harðir atburðir í mannaláti og málasóknum. Mun eg enn sýna það er eg er lítilmenni. Eg vil nú biðja Ásgrím og þá menn aðra er fyrir málum þessum eru að þeir unni oss jafnsættis.“
Fór hann þar um mörgum fögrum orðum.
Kári Sölmundarson mælti: „Þó að allir sættist aðrir á sín mál þá skal eg eigi sættast á mín mál því að þér munuð vilja virða víg þessi í móti brennunni en vér þolum það eigi.“
Slíkt hið sama mælti Þorgeir skorargeir.
Þá stóð upp Skafti Þóroddsson og mælti: „Betra hefði þér verið Kári að renna eigi frá mágum þínum og skerast nú eigi úr sáttum við góða menn.“
Kári kvað þá vísur þrjár:
- Hvað skaltu, runnr, þótt rynnum,
- randlinns, of sök minni
- hagl dreif skarpt á Sköglar
- skýjum, oss að frýja,
- hinn er hélt, þá er hjalta
- hátungur mjög sungu,
- brynju meiðr til búðar
- blauðr með skeggið rauða.
- Varð, þá er víga Njörðu
- vilja þraut að skilja,
- lítt gekk skáld fyrir skjöldu,
- Skafta margt að hafti,
- er matsjóðar Móða
- málmrógs flatan drógu,
- slíkt er allt af æðru,
- inn í búð að trúðar.
- Höfðu Gríms að gamni
- græðis elgs og Helga,
- rétt unnut þá runnar,
- rennendr Níals brennu.
- Nú mun börgs í björgum
- baugs hnykkjöndum þykkja
- lyngs að loknu þingi
- ljóts annan veg þjóta.
Þá varð hlátur mikill.
Snorri goði brosti að og kvað þetta fyrir munni sér svo þó að margir heyrðu:
- Vel kann Skafti skilja,
- skaut Ásgrímr spjóti.
- Villat Hólmsteinn flýja,
- vegr Þorketill nauðigr.
Hlógu menn nú allmjög.
Hallur af Síðu mælti: „Allir menn vita hvern harm eg hefi beðið um lát Ljóts sonar míns. Munu það margir ætla að hann muni dýrstur ger af þeim mönnum er hér hafa látist. En eg vil það vinna til sátta manna að leggja son minn ógildan og ganga þó til að veita þeim bæði tryggðir og grið er mínir mótstöðumenn eru. Bið eg þig Snorri goði og aðra hina bestu menn að þér komið því til leiðar að sættir verði með oss.“
Síðan settist Hallur niður og var ger að máli hans mikill rómur og góður og lofuðu allir mjög hans góðgirnd.
Snorri goði stóð þá upp og talaði langt erindi og snjallt og bað Ásgrím og Gissur og aðra þá menn er fyrir málum voru þaðan að, að þeir skyldu sættast.
Ásgrímur mælti: „Það ætlaði eg þá er Flosi reið heim að mér að eg mundi við hann aldrei sættast en nú vil eg, Snorri goði, sættast fyrir orð þín og annarra vina vorra.“
Slíkt hið sama mæltu þeir Þorleifur krákur og Þorgrímur hinn mikli að þeir mundu sættast og fýstu í öllu Þorgeir skorargeir bróður sinn að sættast en hann skarst undan og kvaðst aldrei við Kára skyldu skiljast.
Þá mælti Gissur hvíti: „Nú má Flosi sjá sinn kost hvort hann vill sættast til þess að sumir séu utan sætta.“
Flosi kveðst sættast vilja „og þykir mér því betur,“ segir hann, „er eg hefi færri góða menn í móti mér.“
Guðmundur hinn ríki mælti: „Það vil eg bjóða að handsala fyrir víg þau er hér hafa orðið á þinginu að mínum hluta til þess að ekki falli niður brennumálið.“
Slíkt hið sama mæltu þeir Gissur hvíti og Hjalti Skeggjason, Ásgrímur Elliða-Grímsson og Mörður Valgarðsson. Við þetta gekk saman sættin.
Var þá handsalað í tólf manna dóm og var Snorri goði fyrir gerðinni og aðrir góðir menn með honum. Var þá jafnað saman vígum en bættir þeir menn sem umfram voru. Þeir gerðu og um brennumálin. Skyldi Njál bæta þrennum manngjöldum en Bergþóru tvennum. Víg Skarphéðins skyldi jafnt og víg Höskulds Hvítanesgoða. Tvennum manngjöldum skyldi bæta hvorn þeirra Gríms og Helga. Þá skyldu ein manngjöld koma fyrir hvern hinna er inni höfðu brunnið. Á vígið Þórðar Kárasonar var ekki sæst. Flosi var og ger utan og allir brennumenn og skyldu eigi fara samsumars nema þeir vildu. En ef þeir færu eigi utan um það er þrír vetur væru liðnir þá skyldi hann og allir brennumenn vera sekir skógarmenn. Og var svo mælt að lýsa skyldi sekt þeirra á haustþingi eða vorþingi hvort sem heldur vildi. Flosi skyldi vera þó utan þrjá vetur. Gunnar Lambason og Grani Gunnarsson, Glúmur Hildisson, Kolur Þorsteinsson, þeir skyldu aldrei útkvæmt eiga. Þá var Flosi spurður ef hann vildi láta dæma fyrir sár sitt en hann kveðst ekki vilja taka fémútur á sér. Eyjólfur Bölverksson var lagður ógildur fyrir ójöfnuð sinn og rangindi. Var þessi sætt nú handsöluð og efndist öll.
Þeir Ásgrímur gáfu Snorra goða góðar gjafar. Hafði hann virðing mikla af málum þessum.
Skafta var engu bættur áverkinn.
Þeir Gissur hvíti og Hjalti Skeggjason og Ásgrímur Elliða-Grímsson buðu heim Guðmundi hinum ríka. Hann þá heimboðin og gaf sinn gullhring hver þeirra honum. Ríður Guðmundur nú norður heim og hafði allra manna lof fyrir það hversu hann kom sér við í þessum málum.
Þorgeir skorargeir bauð Kára með sér að fara en þó riðu þeir fyrst með Guðmundi allt norður á fjall. Kári gaf Guðmundi gullsylgju en Þorgeir silfurbelti og var hvorttveggja hinn besti gripur. Skildu þeir með hinni mestu vináttu. Reið Guðmundur þá heim og er hann úr sögu þessi. Þeir Kári riðu suður af fjallinu og ofan í Hreppa og svo til Þjórsár.
Flosi og brennumenn allir með honum riðu austur til Fljótshlíðar. Lét hann þá Sigfússonu skipa til búa sinna. Þá frétti Flosi að Þorgeir og Kári höfðu riðið norður með Guðmundi hinum ríka og ætluðu menn nú að þeir mundu vera fyrir norðan land. Þá beiddu Sigfússynir að fara austur undir Eyjafjöll að fjárheimtum sínum því að þeir áttu fjárheimtur austur að Höfðabrekku. Flosi leyfði þeim það og bað þá þó vera vara um sig og vera sem skemmst. Flosi reið þá upp um Goðaland og svo á fjall og fyrir norðan Eyjafjallajökul og létti eigi fyrr en hann kom heim austur til Svínafells.
Nú verður að segja frá því að Hallur af Síðu hafði lagið ógildan son sinn og vann það til sætta. Þá bætti honum allur þingheimurinn og varð það eigi minna fé en átta hundruð silfurs en það voru fern manngjöld. En allir þeir aðrir er með Flosa höfðu verið fengu engar bætur fyrir vansa sinn og undu við hið versta.
Sigfússynir dvöldust heima tvær nætur en hinn þriðja dag riðu þeir austur til Raufarfells og voru þar um nóttina. Þeir voru saman fimmtán og uggðu alls ekki að sér. Þeir riðu þaðan síð og ætluðu til Höfðabrekku um kveldið. Þeir áðu í Kerlingardal og tóku þar á sig svefn mikinn.