Dómur Landsdóms í máli nr. 3/2011/V

by Landsdómur

V

1

Ákæruvaldið reisir málatilbúnað sinn á því að ákærði hafi sýnt af sér alvarlega vanrækslu á starfsskyldum sínum sem forsætisráðherra andspænis stórfelldri hættu, sem vofði yfir íslenskum fjármálastofnunum og ríkinu og honum var eða mátti vera kunnugt um. Ákæra í málinu sé engan veginn á því reist að ákærði hefði getað með athöfnum afstýrt því efnahagshruni, sem hér varð haustið 2008. Á honum hafi hvílt athafnaskylda samkvæmt b. lið 10. gr. laga nr. 4/1963, sem beinast átti að því að afstýra tjónshættu. Hættan, sem um ræðir, hafi verið fyrirsjáanleg frá almennu sjónarmiði, fyrir fram sýnileg fyrir mann í sporum ákærða, auk þess sem hann sá eða mátti sjá fyrir hættuna sem vofði yfir ríkinu, en hann hafi ekki brugðist við henni, þótt honum hefði verið það unnt. Menntun ákærða og starfsreynsla leiði til þess að meiri kröfur verði gerðar til hans.

Almennt sé viðurkennt að fjármálastofnanir gegni lykilhlutverki í efnahagslífi hverrar þjóðar. Bankar hafi sérstöðu að því leyti að margir ólíkir hópar hafi hagsmuni af starfsemi þeirra og geti sú starfsemi haft áhrif á athafnir þeirra, sem fara með efnahagsstjórn landsins og jafnvel annarra þjóða. Aðrir, sem hagsmuna hafi að gæta, séu meðal annarra eigendur hlutafjár í bönkunum, lánardrottnar bankanna, þeir sem sýsli með fjármálagerninga bankanna, starfsmenn og innstæðueigendur. Sumir bankar séu kerfislega mikilvægar og hafi samfélagið allt hagsmuni af því hvernig þeim reiði af. Stóru íslensku viðskiptabankarnir þrír hafi allir talist kerfislega mikilvægir og hættan, sem steðjaði að, hafi falist í því að einn eða þeir allir færu í þrot. Heill ríkisins hafi því verið í hættu, sbr. b. lið 10. gr. laga nr. 4/1963.

Brot samkvæmt 1. kafla ákæru séu brot á góðri ráðsmennsku og verði þau heimfærð undir 10. gr. laga nr. 4/1963. Með því sé vísað til þess hvaða starfsháttum sérhver góður og gegn ráðherra fylgi í embættisfærslu sinni, jafnvel þótt sú framkvæmd sé ekki lögboðin eða bönnuð með lögum. Brot samkvæmt 2. kafla ákæru varði á hinn bóginn við c. lið 8. gr. sömu laga. Það brot sé samhverft brot, sem sé refsivert án tillits til hættueiginleika.

2

Ákæruvaldið vísar til þess að ýmis atvik hefðu átt að leiða til þess að ákærða væri ljós sú hætta, sem vofði yfir, og hafi hvort tveggja gerst fyrir þann tíma, sem ákæra í málinu tekur til, og á því tímabili. Af atvikum, sem gerðust fyrir febrúarbyrjun 2008, var bent á að erfiðleikar, sem íslensku bankarnir gengu í gegnum seint á árinu 2005 og framan af ári 2006, hefðu átt að leiða til þess að menn yrðu betur á varðbergi síðar, en ýmis teikn hafi verið á lofti um versnandi stöðu bankanna og vanda ríkissjóðs. Afstaða erlendra matsfyrirtækja til lánshæfis íslensku bankanna og ríkisins hafi orðið neikvæðari þegar leið á árið 2007 og hafi starfsmenn Seðlabanka Íslands gert sér grein fyrir því að vegna alþjóðlegrar lausafjárkreppu væri fjármálakerfinu búin meiri hætta þá en á árunum 2005 og 2006. Seðlabankanum hafi kringum áramót 2007 og 2008 orðið ljóst að illa gæti farið fyrir íslensku viðskiptabönkunum þremur ef ekki rættist úr möguleikum þeirra til fjármögnunar á erlendum mörkuðum. Skuldatryggingarálag bankanna hafi hækkað verulega. Stjórnendur seðlabankans hafi talið í janúar 2008 að fjármálaáfall væri ekki lengur fjarstæður möguleiki, svo sem rætt var á fundi samráðshóps um fjármálastöðugleika og viðbúnað 15. janúar 2008. Þeir hafi einnig talið nauðsynlegt að gera seðlabankann sjókláran ef ekki rættist úr fljótlega. Ákærði hafi einnig í janúar 2008 fengið bréf frá Samtökum fjármálafyrirtækja, þar sem vakin hafi verið athygli á þröngri lausafjárstöðu á alþjóðamörkuðum. Ákærða hafi mátt vera þessi hætta ljós, enda hafi hann fengið upplýsingar um það, sem fram fór á fundum samráðshópsins, og um meginatriði í þeim viðhorfum, sem uppi voru í Seðlabanka Íslands.

Á tímabilinu, sem ákæra tekur til, hafi viðhorf matsfyrirtækja til fjárhagslegs styrks íslensku bankanna og ríkisins orðið neikvæðara og lánshæfiseinkunnir lækkað. Í byrjun tímabilsins hafi ákærði, utanríkisráðherra og fjármálaráðherra átt fund 7. febrúar 2008 með bankastjórn Seðlabanka Íslands. Skömmu áður hafi formaður bankastjórnarinnar átt fundi í London með fulltrúum matsfyrirtækja og helstu fjármálastofnana, þar sem rætt hafi verið um stærð íslenska bankakerfisins og áhyggjur af Icesave reikningum Landsbanka Íslands hf. í Bretlandi. Fram hafi komið hjá formanni bankastjórnarinnar að hann hafi orðið fyrir vonbrigðum með viðbrögð ákærða eftir fundinn. Ákærði hafi í framhaldi af þessu setið aðra nánar tilgreinda fundi, þar sem einnig hafi verið rætt um nauðsyn þess að draga úr stærð íslensku bankanna og að vandi stafaði af Icesave reikningunum.

Seðlabanki Íslands hafi í febrúar 2008 leitað ráðgjafar hjá Andrew Gracie, sem hafi skilað til bankans tillögum um viðbúnað við fjármálaáfalli. Á grundvelli þessara tillagna hafi verið gert vinnuskjal um úrræði stjórnvalda vegna óróleika á fjármálamörkuðum, sem fjallað hafi verið um í samráðshópi um fjármálastöðugleika og viðbúnað. Af sama tilefni hafi verið gert vinnuskjal innan seðlabankans um mat á kostnaði vegna breyttra skilyrða á fjármálamarkaði. Ákærði hafi fengið upplýsingar um tillögur þessa erlenda ráðgjafa, en ekkert aðhafst af því tilefni. Hann hafi hvorki hlutast til um sjálfstæða athugun á þessu máli né sinnt nokkurri frumkvæðisskyldu.

Á fundi, sem bankastjórn Seðlabanka Íslands hafi átt með bankastjórum Landsbanka Íslands hf. 30. mars 2008, hafi komið fram hjá öðrum þeirra síðarnefndu að mjög litlar líkur væru á að íslensku bankarnir kæmust í gegnum aðsteðjandi vanda. Ákærði og utanríkisráðherra hafi átt fund með bankastjórn seðlabankans 1. apríl 2008. Á þeim fundi hafi komið fram að mikið útstreymi hafi verið af Icesave reikningum Landsbanka Íslands hf. í Bretlandi dagana á undan og að bankinn myndi ekki þola það nema í örfáa daga í viðbót.

Formanni bankastjórnar Seðlabanka Íslands hafi borist bréf framkvæmdastjóra Alþjóðagjaldeyrissjóðsins 14. apríl 2008 ásamt skýrslu um stöðu Íslands, sem hafi verið gerð að beiðni formanns bankastjórnar seðlabankans. Þar hafi meðal annars verið fjallað um vanda íslenska fjármálakerfisins vegna stærðar þess. Í framhaldinu hafi formaður bankastjórnarinnar sent bankastjórum seðlabanka Evrópu, Englandsbanka og seðlabanka Svíþjóðar, Danmerkur og Noregs skýrsluna frá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum og ítrekað fyrri óskir um að þeir bankar gerðu gjaldmiðlaskiptasamninga við Seðlabanka Íslands. Englandsbanki hafi hafnað þessari beiðni 23. apríl 2003 og ekki hafi orðið af slíkum samningi við seðlabanka Evrópu. Á hinn bóginn hafi norrænu seðlabankarnir þrír gert slíka samninga.

Á vegum Seðlabanka Íslands og Fjármálaeftirlitsins hafi áfram verið unnið að undirbúningi aðgerða vegna hugsanlegs fjármálaáfalls og síðla í apríl 2008 gert vinnuskjal um sviðsmyndir fjármálaáfalls, þar sem fram hafi komið álitaefni, mögulegar aðgerðir og skilyrði við slíkar aðstæður. Um þetta vinnuskjal hafi síðan verið fjallað innan samráðshóps um fjármálastöðugleika og viðbúnað.

Bankastjórn Seðlabanka Íslands og forstjóri Fjármálaeftirlitsins hafi átt fund með stjórnendum viðskiptabankanna 25. apríl 2008 um kvartanir seðlabanka Evrópu vegna umfangsmikillar sölu íslensku bankanna á skuldabréfum á hendur hverjum öðrum í endurhverfum viðskiptum í gegnum seðlabanka Luxemborgar. Þetta hafi nokkrum dögum síðar verið til umræðu í samráðshópi um fjármálastöðugleika og viðbúnað. Þetta vandamál hafi aftur komið upp í byrjun júlí 2008, en í framhaldi af því hafi verið settar verulegar hömlur á þessi viðskipti. Seðlabanki Íslands hafi gert gjaldmiðlaskiptasamninga 15. maí 2008 við seðlabanka Svíþjóðar, Danmerkur og Noregs. Samhliða því hafi ákærði, utanríkisráðherra, fjármálaráðherra og bankastjórn Seðlabanka Íslands undirritað yfirlýsingu til erlendu bankanna þriggja og hafi falist í henni ýmsar skuldbindingar, þar á meðal að beitt yrði valdheimildum Seðlabanka Íslands og Fjármálaeftirlitsins til að draga úr stærð íslensku bankanna. Viðskiptaráðherra hafi ekki undirritað yfirlýsinguna, sem vafi geti verið um hvort hafi haft að geyma þjóðréttarskuldbindingu.

Landsbanki Íslands hf. hafi byrjað innlánasöfnun á Icesave netreikninga fyrir einstaklinga í útibúi sínu í Hollandi í lok maí 2008. Fjármálaeftirlitinu hafi borist bréf hollenska fjármálaeftirlitsins 3. júlí 2008, þar sem óskað hafi verið eftir ýmsum upplýsingum um viðlagaáætlun bankanna og lausafjárstýringu þeirra, svo og um Tryggingarsjóð innstæðueigenda og fjárfesta.

Á fundi samráðshóps um fjármálastöðugleika og viðbúnað 7. júlí 2008 hafi meðal annars verið rætt um aukna hættu á að allir stóru bankarnir þrír lentu í vanda. Þá hafi verið fjallað um þörf á ákvörðunum stjórnvalda vegna hættu á fjármálaáfalli, en á þær hafi skort að mati sumra þeirra, sem í hópnum sátu. Bankastjórn Seðlabanka Íslands hafi átt fund með bankastjórum Landsbanka Íslands hf. 18. júlí 2008, þar sem meðal annars hafi verið rætt um að ekki væri langt í næsta áhlaup á Ísland. Á fundinum hafi meðal annars verið upplýst um góða byrjun innlánasöfnunar í Hollandi, svo og að ekki væri hafinn undirbúningur að því að flytja starfsemi vegna Icesave reikninga úr útibúi Landsbanka Íslands hf. í London til dótturfélags. Þetta hafi komið bankastjórn seðlabankans á óvart. Formaður þingflokks Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs hafi óskað eftir því við ákærða 21. júlí 2008 að Alþingi yrði kallað saman í byrjun ágúst til að fjalla um stöðu og horfur í efnahags- og atvinnumálum. Þeirri ósk hafi verið hafnað. Um líkt leyti hafi verið ákveðið á fundi samráðshóps um fjármálastöðugleika og viðbúnað að setja á fót vinnuhóp lögfræðinga til að undirbúa lagafrumvörp vegna hugsanlegs fjármálaáfalls.

Fulltrúar Seðlabanka Íslands hafi átt símafund 1. ágúst 2008 með fulltrúum Englandsbanka, þar sem meðal annars var fjallað um hættu af íslenska bankakerfinu vegna stærðar þess og vanmáttar ríkisins á að koma því til hjálpar. Formaður stjórnar Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta hafi frá því snemma í ágúst og fram að falli bankanna átt samskipti við breska fjármálaráðuneytið, sem hafi meðal annars spurst fyrir um Tryggingarsjóð innstæðueigenda og fjárfesta. Í þessum samskiptum hafi bresk stjórnvöld ekki fengið ákveðin svör við spurningum um hverjar skuldbindingar íslenska ríkisins væru vegna tryggingarsjóðsins.

Seðlabanki Íslands hafi 7. ágúst 2008 ritað minnisblað til ráðuneytisstjórans í fjármálaráðuneytinu, þar sem kom fram að það væri skoðun þeirra, sem ynnu að erlendri lánsfjáröflun fyrir ríkissjóð, að erlendir skuldabréfamarkaðir og markaðir fyrir fjölbankalán væru meira og minna lokaðir gagnvart Íslandi. Einnig kom fram að vantrú ríkti á íslenska bankakerfinu og væri ráðgert á mörkuðum að yfirgnæfandi líkur væru á að vandamál þess yrðu fyrr eða síðar vandamál ríkisins. Daginn eftir hafi ákærði fengið tölvubréf frá fjármálaráðherra með minnisblaði um fund með fulltrúum Deutsche Bank AG, þar sem fram hafi komið áhyggjur af því að skuldatryggingarálag myndi ganga af íslensku bönkunum dauðum. Þeir þyrftu að flytja höfuðstöðvar sínar frá Íslandi og fá nýtt eigið fé.

Fulltrúar Fjármálaeftirlitsins hafi hitt fulltrúa hollenska fjármálaeftirlitsins 14. ágúst 2008, þar sem komið hafi fram að hömlur yrðu settar á innlánasöfnun Landsbanka Íslands hf. í Hollandi. Hollensk stjórnvöld hafi einnig leitað upplýsinga um Tryggingarsjóð innstæðueigenda og fjárfesta, þar á meðal hvers sjóðurinn væri megnugur og hvort fyrir lægi hvers konar lánveitingar þyrfti til að hann gæti tryggt lágmarksvernd innstæðna. Staða tryggingarsjóðsins hafi verið rædd í viðskiptaráðuneytinu og samráðshópi um fjármálastöðugleika og viðbúnað, en ekki hafi verið leitt til lykta hvernig styrkja mætti hana. Þrátt fyrir þetta hafi ekki verið kannað hvort stöðva mætti erlenda innlánasöfnun Landsbanka Íslands hf. á grundvelli gildandi laga eða með lagabreytingu.

Landsbanka Íslands hf. hafi borist bréf breska fjármálaeftirlitsins 15. ágúst 2008, þar sem meðal annars hafi verið fjallað um lausafjárstöðu bankans og lýst þeirri skoðun að efnahagshorfur á Íslandi færu hratt versnandi. Í bréfinu hafi verið sett ströng skilyrði fyrir flutningi Icesave reikninga frá útibúi bankans í London til dótturfélags og tekið fram að til athugunar væri að beita valdheimildum gagnvart bankanum til að knýja á um flutninginn, en ekkert hafi gengið hjá bankanum að flytja þessa starfsemi til dótturfélags.

Viðskiptaráðherra hafi ásamt öðrum átt fund með fjármálaráðherra Bretlands 2. september 2008 vegna alvarlegrar stöðu Landsbanka Íslands hf. og deilna bankans við breska fjármálaeftirlitið um flutning á Icesave reikningunum til dótturfélags. Breski fjármálaráðherrann hafi orðið fyrir vonbrigðum með fundinn og talið Íslendinga ekki skilja alvöru málsins.

Á fundi í samráðshópi um fjármálastöðugleika og viðbúnað 16. september 2008 hafi enn verið kallað eftir stefnumörkun stjórnvalda og fjallað um skjal með heitinu „ólystugi matseðilinn“, sem hafi varðað nauðsynlegar aðgerðir stjórnvalda ef til fjármálaáfalls kæmi.

3

Varðandi lið 1.3 í ákæru vísar ákæruvaldið til þess að samráðshópur um fjármálastöðugleika og viðbúnað hafi verið eini vettvangurinn, þar sem unnið hafi verið að viðlagaundirbúningi vegna fjármálaáfalls, að því frátöldu að Seðlabanki Íslands hafi á eigin vegum einnig sinnt slíkum undirbúningi. Samráðshópurinn hafi jafnframt verið eini vettvangurinn, þar sem allar stofnanir, sem þetta málefni varðaði sérstaklega, hafi getað reynt að stilla saman sína strengi og gera aðgerðaáætlun. Sú vinna hefði meðal annars þurft að fela í sér heildstæða greiningu vegna starfsemi bankanna. Þá yrði viðbúnaðaráætlun ekki gerð nema áður hafi verið greint við hverju hafi mátt búast, farið yfir sviðsmyndir og afleiðingar fjármálaáfalls fyrir ríkissjóð metnar. Skort hafi á að stjórnvöld hafi lagt niður fyrir sér hvernig brugðist yrði við slíku áfalli.

Samráðshópur um fjármálastöðugleika og viðbúnað hafi starfað á grundvelli samkomulags frá 21. febrúar 2006 og upphaflega verið ætlað að koma saman tvisvar á ári. Eins og meðal annars hafi verið leitt í ljós með framburði vitna fyrir dómi hafi störf samráðshópsins á hinn bóginn tekið miklum breytingum frá stofnun hans og fram að falli bankanna. Ákveðin þáttaskil hafi orðið í starfi hópsins eftir fund 15. nóvember 2007, þar sem rætt var um stöðumat frá Seðlabanka Íslands, en þar hafi verið komist að þeirri niðurstöðu að íslenska fjármálakerfinu væri meiri hætta búin þá en á árunum 2005 og 2006. Á sama fundi hafi forstjóri Fjármálaeftirlitsins velt því upp í minnisblaði hvort ekki væri tilefni til að taka til athugunar lagalegar heimildir stjórnvalda til aðgerða gagnvart bankakerfinu, en þær hafi ekki verið rýmkaðar fyrr en með lögum nr. 125/2008, sem hafi verið um seinan.

Á fundi samráðshópsins 15. janúar 2008 hafi komið til umræðu að fjármálaáfall væri ekki lengur fjarstæðukenndur möguleiki og verið varpað fram spurningu um hvernig stjórnvöld myndu bregðast við slíku áfalli. Innan hópsins hafi verið skiptar skoðanir um hvernig ríkið ætti að koma að þessu, en ráðuneytisstjórarnir í forsætisráðuneytinu og fjármálaráðuneytinu hafi óttast að bankakerfið hryndi ef eitthvað spyrðist út. Unnið hafi verið í samráðshópnum með hugmyndir úr tillögum Andrew Gracie, sem ákærði hafi fengið upplýsingar um, en ekki yrði séð að hann hafi sjálfur kallað eftir tillögum í þessu efni eða átt frumkvæði að slíku.

Í samráðshópnum hafi verið rætt 25. mars 2008 um að taka þyrfti saman yfirlit um helstu mögulegar aðgerðir og 2. apríl sama ár hafi ráðuneytisstjórinn í forsætisráðuneytinu greint þar frá því að hann hafi skilið málið ráðherramegin þannig að taka ætti á stóru viðskiptabönkunum þremur og innlánstryggingum. Ákveðið hafi verið að skipa tvo vinnuhópa, annan til að fjalla um viðbúnað við falli eins af stóru bönkunum og hinn til að greina álitamál tengd innlánstryggingum. Ákærða hafi 5. apríl 2008 borist fundargerð vegna fundarins, en vinnuhóparnir aldrei verið skipaðir. Ákærði hafi einnig fengið fundargerð vegna fundar samráðshópsins 25. sama mánaðar, en þar hafi verið ræddur ,,ólystugi matseðilinn“ svonefndi, þar sem fram hafi komið að forstjóri Fjármálaeftirlitsins teldi að nauðsynlegt væri að hafa tilbúin lagafrumvörp um valdheimildir og þvingunaraðgerðir ef til áfalls kæmi. Matseðillinn hafi enn verið til umræðu í samráðshópnum 29. maí 2008 og þá rætt um að ákvarðanir væru á undirbúningsstigi.

Á fundi í samráðshópnum 7. júlí 2008 hafi verið rætt um aukna hættu á því að allir stóru viðskiptabankarnir þrír lentu í vanda og einnig fjallað um vinnuskjal frá Seðlabanka Íslands um aðkallandi ákvarðanatöku stjórnvalda vegna hættu á fjármálaáfalli, en þar hafi verið að finna upplýsingar um stöðumat, helstu leiðir stjórnvalda og hugmynd að næstu skrefum. Daginn eftir hafi ráðuneytisstjórinn í viðskiptaráðuneytinu sent samráðshópnum drög að frumvarpi um breytingar á lagaákvæðum um fjármálamarkað vegna fjármálaáfalls. Að þessu hafi því fyrst verið byrjað að vinna í júlí 2008, þótt grunnur hafi verið lagður löngu fyrr eða á árinu 2006. Á fundi í samráðshópnum 14. júlí 2008 hafi komið fram að ekki væri seinna vænna að ganga frá stefnumörkun hins opinbera. Á fundi hópsins daginn eftir hafi verið rædd frumvarpsdrögin, sem ráðuneytisstjórinn í viðskiptaráðuneytinu sendi 8. sama mánaðar, og meðal annars komið fram að ólíklegt væri að slíkar lagabreytingar næðu fram að ganga við ríkjandi aðstæður, en áfram yrði unnið við textann. Málið hafi verið rætt aftur á fundi samráðhópsins 22. júlí 2008 og hafi þá vinnuhópi lögfræðinga verið komið á fót til að vinna áfram við frumvarpið. Enn hafi þetta verið rætt á fundi 31. júlí 2008, þar sem forstjóra Fjármálaeftirlitsins hafi þótt staða þessa vinnuhóps óljós, og 12. ágúst sama ár, þar sem spurt var um starf hópsins. Fjallað hafi verið um minnisblað Seðlabanka Íslands um stefnu stjórnvalda og viðlagaundirbúning á fundi í samráðshópnum 20. ágúst 2008. Á fundi hans 4. september 2008 hafi meðal annars verið rætt um að ekki væri unnt að banna íslensku bönkunum að stofna útibú erlendis, en finna þyrfti leið til að gera það óhagstætt fyrir þá að taka við erlendum innlánum og þar með auka skuldbindingar ríkissjóðs. Ekki verði séð að þetta hafi leitt til aðgerða að frumkvæði ákærða. Á fundi í samráðshópnum 16. september 2008 hafi enn verið rætt um stefnu stjórnvalda og undirbúning úrræða. Nánar tiltekið hafi verið til umræðu ólystugi matseðillinn frá 25. apríl 2008, vinnuskjal frá Seðlabanka Íslands 7. júlí sama ár um aðkallandi ákvarðanatöku stjórnvalda vegna hættu á fjármálaáfalli og minnisblað frá seðlabankanum 15. ágúst sama ár um stefnu stjórnvalda og viðlagaundirbúning. Þá hafi einnig verið rætt um störf vinnuhóps lögfræðinga. Samkvæmt fundargerð muni þessi mál áður hafa verið rædd við ákærða og utanríkisráðherra.

Ákæruvaldið bendir á að á þessum tíma hafi ákærði verið upplýstur um það, sem gerðist í samráðshópnum. Ekki hafi þó komið neinn afrakstur frá hópnum. Samráðshópurinn hafi unnið að sviðsmyndum og viðbrögðum við hugsanlegu fjármálaáfalli, en aldrei hafi verið unnt að ljúka því verki vegna þess að vantað hafi stefnumótun og ákvarðanir stjórnvalda, sem þó hafi verið óskað eftir. Í vitnisburði fjögurra fyrrverandi ráðherra hafi komið fram að gögn frá samráðshópnum hafi aldrei verið rædd þeirra í milli og virðist sem þeir hafi ekki séð þau, þótt ákærði kunni að hafa fengið þau. Samt hafi þetta verið viðbúnaðarhópur stjórnvalda vegna hugsanlegs fjármálaáfalls. Ráðherrarnir hafi aldrei fundað með hópnum til að fara yfir gögn eða fengið skýrslu um vinnu hans. Störf samráðshópsins hafi því ekki getað orðið markviss, en ákærða hafi borið að sjá til þess að þau kæmu að gagni. Einnig sé ljóst af skýrslum ákærða og vitna að þetta hafi verið eini hópurinn, sem hafi unnið að viðbúnaði vegna fjármálaáfalls á vegum stjórnvalda, enda hafi það verið tilgangur samkomulagsins um stofnun samráðshópsins að formbinda samráð á þessu sviði. Það hafi þó ekki verið formbundnara en svo að enginn árangur hafi orðið vegna þess að aldrei hafi fengist upplýst hvað ráðherrar vildu. Innan hópsins hafi allt frá 15. nóvember 2007 verið fjallað um mjög alvarlega stöðu bankakerfisins og allan tíma fram að falli bankanna kallað árangurslaust eftir ákvörðunum stjórnvalda.

Fyrir dómi hafi ákærði sagst ekki hafa litið svo á að samráðshópurinn ætti að gera aðgerðaáætlun og hafi hópurinn í því efni gengið lengra en honum hafi verið ætlað. Hópurinn hafi gert drög að frumvarpi, sem hafi síðar orðið að lögum nr. 125/2008, og því skilað tilætluðum árangri. Ákærði hafi lýst því að hann hafi ekki gefið samráðshópnum fyrirmæli, en teldi eftir á að hyggja að hugsanlega hefði hann átt að gera það og ráðherrar að hitta hópinn. Ákærði hafi haft frumkvæðisskyldu með því að hann hafi verið sá ráðherra, sem fór með forystu samráðshópsins, en jafnframt sökum þess að efnahagsmál og Seðlabanki Íslands heyrðu undir forsætisráðherra. Störf samráðshópsins hafi ekki skilað þeim árangri að lög nr. 125/2008 hafi orðið til, enda hafi komið fram í málinu að helstu ákvæði þeirra laga hafi verið samin dagana 4. til 6. október 2008 í mikill tímaþröng og hafi þau hvorki verið reist á störfum samráðshópsins né vinnuhóps lögfræðinga á vegum fjármálaráðuneytisins. Drög að frumvarpi, sem gerð hafi verið sumarið 2008, hafi ekki haft að geyma ákvæði, sem urðu 5. og 6. gr. laga nr. 125/2008 og skiptu mestu, svo sem staðfest hafi verið með vitnisburði Áslaugar Árnadóttur og Rúnars Guðmundssonar fyrir dómi.

Í september 2008 hafi engin viðlagaáætlun legið fyrir, skort hafi upplýsingar um eignir og skuldir bankanna, ekki hafi verið tiltækar upplýsingar um krosseignatengsl og krosslánveitingar, sem enginn hafi talið sig vita um í skýrslutökum fyrir dómi nema vitnið Tryggvi Þór Herbertsson. Vegna þessa hafi skort mjög á að unnt hafi verið að taka yfirvegaða ákvörðun á grundvelli öruggra upplýsinga.

Ákæruvaldið telur sannað að vinna samráðshóps um fjármálastöðugleika og viðbúnað hafi ekki verið markviss og að hún hafi ekki skilað tilætluðum árangri. Komið hafi fram hjá ýmsum vitnum fyrir dómi að eins konar upplausnarástand hafi ríkt þegar taka hafi þurft afstöðu til málefna Glitnis banka hf. helgina 27. og 28. september 2008 vegna þess að menn hafi ekki haft réttu tækin til að vinna með. Meðal annars hafi komið fram í vætti Tryggva Þórs Herbertssonar að menn hafi ekki áttað sig á keðjuverkun, sem vandi eins banka mundi valda öðrum bönkum vegna innbyrðis tengsla þeirra. Þótt farið hafi betur þegar upp var staðið en horfur voru á hafi það ekki verið störfum samráðshópsins að þakka. Ekki sé unnt að fullvissa sig um hvort fært hefði verið að afstýra falli bankanna ef hópurinn hefði unnið betur og markvissar. Aðrar leiðir kynnu þó að minnsta kosti að hafa verið farnar vegna málefna Glitnis banka hf. en raun varð á og hugsanlega með minni afleiðingum. Á ákærða hafi hvílt athafnaskylda og sé ekki unnt að komast að raun um hverjar afleiðingar athafna hefðu orðið, enda hafi ekki verið látið á þær reyna.

4

Um lið 1.4 í ákæru vísar ákæruvaldið til þess að í athugasemdum með frumvarpi, sem varð að lögum nr. 142/2008, hafi verið varpað fram spurningum um hvort fall íslensku bankanna hafi leitt af vanda, sem hafi verið heimatilbúinn. Viðskiptabönkunum þremur hafi verið leyft að vaxa út fyrir landsteinana án þess að nokkrar hömlur væru lagðar á þá. Grunntónninn í þeim sakargiftum, sem um ræðir í liðum 1.4 og 1.5 í ákæru, sé að stjórnvöld sváfu á verðinum. Svo virðist sem stjórnvöld hafi langt fram eftir árinu 2007 litið svo á að hér ætti að byggja upp alþjóðlega fjármálastarfsemi. Hafi það meðal annars komið fram í ræðu ákærða á viðskiptaþingi á árinu 2007, þar sem hann hafi gert grein fyrir starfi nefndar, sem gerði tillögur um það efni. Stefnuyfirlýsing ríkisstjórnarinnar 23. maí 2007 styðji þetta, enda hafi verið rætt þar um að tryggja að fjármálastarfsemi gæti áfram vaxið hér á landi og sótt inn á ný svið í samkeppni við önnur markaðssvæði og að útrásarfyrirtæki sæju sér áfram hag í því að hafa höfuðstöðvar á Íslandi. Það sama hafi komið fram í stefnuræðu ákærða á Alþingi 2. október 2007, en þar hafi hann einnig vísað til þess að íslenskur fjármálamarkaður hefði eflst verulega og hlutdeild fjármálafyrirtækja í landsframleiðslu hafi numið um 10% í árslok 2006. Ákærði hafi að auki haldið ræður við ýmis önnur tækifæri á árinu 2008, svo sem við Norska verslunarháskólann, hjá Íslensk-ameríska viðskiptaráðinu í New York og á ársfundi Seðlabanka Íslands, þar sem hann hafi meðal annars rætt um útrás íslensku bankanna, hraðan vöxt þeirra og að um helmingur af heildartekjum þeirra kæmi frá útlöndum. Þessar ræður verði ekki skildar svo að ákærði hafi talið neikvætt að hafa svo stórt bankakerfi eða að einhver sérstök hætta hafi stafað af því.

Ákærði, utanríkisráðherra og fjármálaráðherra hafi 7. febrúar 2008 átt fund með bankastjórn Seðlabanka Íslands, þar sem meðal annars hafi verið rætt um stærð bankakerfisins, sem að mati formanns bankastjórnarinnar hafi þanist út á tilviljanakenndan hátt. Svo virtist sem Landsbanki Íslands hf. hafi litið þetta öðrum augum, því samkvæmt minnisblaði hans til ríkisstjórnarinnar og seðlabankans fáeinum dögum síðar hafi smæð íslenska hagkerfisins í hlutfalli við stærð fjármálakerfisins verið ákveðin hindrun. Þetta hafi verið áréttað í framburði Sigurjóns Þ. Árnasonar fyrir dómi. Ákærði hafi síðan ásamt þremur öðrum ráðherrum átt fund með fulltrúum fjármálafyrirtækja 14. febrúar 2008, en fyrir fundinn hafi ákærði fengið tillögur um að benda bönkunum á að þeir þyrftu að stöðva vöxt sinn og selja eignir. Vitnið Tryggvi Pálsson hafi talið fyrir dómi að þetta hafi enn verið raunhæft í byrjun árs 2008 án þess að eignir hefðu verið seldar á svonefndri brunaútsölu. Ekki verði þó séð að þetta hafi verið nefnt á fundinum, en á hinn bóginn hafi verið rætt þar um að efla gjaldeyrisvarasjóð seðlabankans.

Ákærði hafi fengið afrit af bréfi framkvæmdastjóra Alþjóðagjaldeyrissjóðsins 14. apríl 2008 til formanns bankastjórnar Seðlabanka Íslands ásamt skýrslu um stöðu Íslands og aðsteðjandi vanda, sem blasti við íslensku efnahagslífi vegna stærðar bankanna. Þar hafi komið fram að nauðsynlegt væri að grípa til aðgerða vegna stærðar íslenska bankakerfisins. Tíu dögum síðar hafi ákærði átt fund með forsætisráðherra Bretlands og meðal annars lýst þeirri skoðun að íslensku bankarnir væru orðnir nokkuð stórir.

Seðlabanki Íslands hafi gert gjaldmiðlaskiptasamninga við seðlabanka Svíþjóðar, Danmerkur og Noregs. Samhliða því hafi ákærði ásamt tveimur öðrum ráðherrum og bankastjórn seðlabankans undirritað yfirlýsingu 16. maí 2008 til erlendu seðlabankanna, sem hafi falið í sér skuldbindingar ríkisstjórnarinnar meðal annars um að draga úr stærð íslensku bankanna. Þetta geti ekki hafa átt að vera staðlausir stafir, heldur hljóti ákærði og aðrir, sem undirrituðu yfirlýsinguna, að hafa ætlað að efna þessar skuldbindingar. Ákærði hafi ásamt utanríkisráðherra fundað 15. maí 2008 með bankastjórn seðlabankans, þar sem gjaldmiðlaskiptasamningarnir hafi verið til umræðu, svo og stærð bankakerfisins. Í minnisblaði utanríkisráðherrans vegna fundarins komi fram að mikilvægt sé að bankarnir dragi úr starfsemi sinni. Bankakerfið sé orðið áttföld þjóðarframleiðsla, en í Svíþjóð væri það fjórföld þjóðarframleiðsla.

Í íslenskum fjölmiðli hafi 6. júní 2008 verið greint frá því að ákærði hafi í viðtali á fréttavef Bloomberg í Lettlandi látið orð falla um að eignir bankanna væru níföld verg landsframleiðsla og þyrfti virkilega að skoða stærð bankanna, en þeir yrðu að líta í eigin barm. Sýni þetta þau viðhorf ákærða að það verði að beina einhverju að bönkunum, sem þurfi að gera hluti sjálfir, en ekki hafi hann gengið lengra í orðum en þetta.

Á fundi samráðshóps um fjármálastöðugleika og viðbúnað 7. júlí 2008 hafi verið rætt um hvort unnt væri að takmarka áhættu til dæmis með því að Kaupþing banki hf. flytti höfuðstöðvar sínar úr landi og innlán í erlendum útibúum íslensku bankanna yrðu færð til dótturfélaga. Bankastjórar Seðlabanka Íslands hafi 11. júlí 2008 átt fund með formanni stjórnar Kaupþings banka hf., þar sem komið hafi fram að þrýst væri á seðlabankann um að beita sér fyrir minnkun efnahagsreikninga bankanna, auk þess sem rætt hafi verið um hvort Kaupþing banki hf. ætti að finna sér annað heimilisfesti og hversu hratt könnun á því gæti gengið. Formaður bankastjórnar Seðlabanka Íslands hafi svo sent bréf 17. júlí 2008 til seðlabankastjóra Luxemborgar, þar sem meðal annars hafi verið fjallað um að bankarnir myndu halda áfram aðgerðum til að draga úr stærð sinni. Þá hafi verið fjallað um hættuna af stærð íslenska bankakerfisins á símafundi fulltrúa Seðlabanka Íslands með fulltrúum Englandsbanka. Jafnframt hafi verið rætt að ríkið væri ekki fært um að koma bankakerfinu til hjálpar og sökum þess þyrftu bankarnir nauðsynlega að draga saman seglin.

Í Seðlabanka Íslands hafi verið gert minnisblað 15. ágúst 2008 um stefnu stjórnvalda og viðlagaundirbúning, þar sem hafi verið að finna hugleiðingar um leiðir til að takmarka skuldbindingar ríkisins vegna bankakerfisins. Þar hafi meðal annars komið fram að einn eða tveir bankar gætu flutt höfuðstöðvar sínar úr landi og að bankarnir þyrftu að selja eignir til að minnka umfang sitt. Minnisblaðið beri þó glöggt með sér að ekki sé um stefnu stjórnvalda að ræða, enda hafi til dæmis ákærði ekkert komið að þessu skjali.

Ákæruvaldið bendir á að fjöldi vitna hafi borið fyrir dómi um vinnu, sem leyst hafi verið af hendi á árinu 2008 til þess að bankarnir minnkuðu efnahagsreikninga sína eða færðu starfsemi sína úr landi. Allt hafi borið að sama brunni. Í besta falli hafi verið rætt um vilja til að gera slíka hluti, en enginn hafi bent á neinar aðgerðir í þessu skyni. Í málinu liggi engin skjöl fyrir, sem sýni að stjórnvöld hafi af alvöru ætlað að knýja á um að bankarnir minnkuðu efnahagsreikninga sína, heldur aðeins að þetta hafi verið sameiginlegur skilningur. Svo virðist sem bönkunum hafi verið algerlega í sjálfsvald sett hvað þeir gerðu og hvernig. Ekkert raunhæft hefði gerst nema þrýst yrði á bankana. Þótt þeir hefðu orðið fyrir einhverju tjóni vegna aðgerða til að draga úr stærð sinni yrði að una því, þar sem mun meiri hagsmunir almennings hafi verið í húfi og þeirra hagsmuna hafi ákærði átt að gæta.

Landsbanki Íslands hf. hafi ekkert gert til að minnka við sig, heldur þvert á móti hafið innlánasöfnun í Hollandi í maí 2008. Þótt stjórnendur bankans hafi fyrir dómi gert mikið úr samráði sínu við stjórnvöld hafi komið fram í vætti þeirra að ekki hafi verið ætlunin að minnka bankann, heldur að koma honum í rétta stærð. Allt hafi snúist um að haga rekstrinum í samræmi við forsendur bankans, en ekki hagsmuni ríkisins. Áður en yfir lauk í október 2008 hafi innlán í útibúi Landsbanka Íslands hf. í Hollandi aukist gríðarlega og að sama skapi skuldbindingar Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta. Ekkert hafi verið rætt um að selja dótturfélagið Heritable Bank Ltd. eða tvö önnur dótturfélög, sem hafi verið seld skömmu eftir fall Landsbanka Íslands hf. Það bendi því margt til þess að unnt hefði verið að selja eignir fyrir viðunandi verð.

Í skýrslum stjórnenda Glitnis banka hf. fyrir dómi hafi komið fram að þeir hafi gripið til ýmissa aðgerða til sparnaðar og niðurskurðar. Þetta hafi verið gert á forsendum bankans og án aðkomu stjórnvalda. Gjalddagi á skuldum bankans í október 2008 hafi verið öllum ljós og hafi lengi verið uppi áhyggjur af þessu. Bankinn hafi byrjað of seint að reyna að selja eignir í Noregi og hafi það mistekist, sem ekki hefði þurft að verða raunin ef aðgerðir hefðu hafist tímanlega. Að auki komi fram í gögnum málsins að Glitnir banki hf. hafi ekki uppfyllt kröfur Seðlabanka Íslands um lausafé 28. janúar 2008.

Fyrrverandi forstjóri Kaupþings banka hf. hafi talið fyrir dómi að bankinn hafi átt ýmsar eignir, sem hefði mátt selja á árinu 2008, svo sem breska dótturfélagið Singer & Friedlander. Fyrrum formaður stjórnar Kaupþings banka hf. hafi fyrir dómi sagst syrgja það að hafa ekki byrjað fyrr við aðgerðir til að færa höfuðstöðvar bankans úr landi. Kaupþing banki hf. hafi verið jafn stór og hinir bankarnir til samans og hefði því létt verulega á ef hann hefði flutt úr landi. Þá hafi þessi vitni gert grein fyrir ýmsum verkefnum, sem ekki hefði tekið langan tíma að ljúka við, en með þeim hefði mátt grynnka á fjármögnunarþörf.

Að þessu öllu virtu sé ljóst að árangri hefði mátt ná með aðgerðum til að selja eignir bankanna. Vegna þeirrar miklu vár, sem vofað hafi yfir, hafi ákærða borið að fullvissa sig um að þetta yrði gert og eiga eftir þörfum frumkvæði að því. Ekki sé það skilyrði refsiábyrgðar samkvæmt þessum lið í ákæru að sýnt sé fram á hvaða árangur aðgerðir hefðu getað haft, heldur felist refsiverða háttsemin samkvæmt b. lið 10. gr. laga nr. 4/1963 í því að láta farast fyrir að gera það, sem var fallið til að afstýra yfirvofandi hættu. Á ákærða hafi því hvílt skylda til að láta reyna á aðgerðir og taka meiri hagsmuni fram yfir minni í þessum efnum. Með því orðalagi í ákæru að ákærði hafi vanrækt að hafa frumkvæði að virkum aðgerðum sé átt við það að honum hafi borið að kalla eftir hugmyndum, afla sér upplýsinga um seljanleika eigna og fá yfirsýn yfir þau úrræði, sem tæk væru. Hann hefði átt að kalla eftir áætlun bankanna um sölu eigna og krefjast þess að þeir flyttu höfuðstöðvar sínar úr landi, svo og að fylgja þessu eftir og vaka yfir starfsemi bankanna. Ekkert hafi verið gert af þessum toga, þótt því hafi meðal annars verið heitið í yfirlýsingunni til seðlabanka Svíþjóðar, Danmerkur og Noregs 16. maí 2008. Þess í stað hafi ákærði leyft bönkunum að reyna að draga saman seglin algjörlega á sínum eigin forsendum.

Ákæruvaldið andmælir þeirri vörn ákærða að ómögulegt hafi verið að grípa til aðgerða til að draga úr stærð bankakerfisins á því tímabili, sem ákæra tekur til. Rangt sé að allar aðgerðir hafi verið útilokaðar sökum þess að þær hefðu getað kallað fram áhlaup á bankana. Þótt svo hefði verið hafi svo miklir hagsmunir verið í húfi fyrir ríkið að þeir hafi verið langt umfram hagsmuni einstakra banka. Ljóst sé að allt árið 2008 hafi verið að skapast neyðarástand hjá íslenskum bönkum, en undir slíkum kringumstæðum hafi þurft að grípa til allra úrræða, sem í boði voru. Svo virðist sem ákærði hafi litið meira til hugsanlegs tjóns bankanna en tjóns almennings. Hann hafi þó borið skyldur gagnvart íslensku samfélagi frekar en bönkunum.

5

Varðandi lið 1.5 í ákæru vísar ákæruvaldið til þess að innlánasöfnun Landsbanka Íslands hf. í erlendum útibúum hafi valdið mikilli tjónshættu fyrir ríkissjóð vegna fjárhæða, sem hugsanlega hafi getað fallið á hann sökum þess hve Tryggingarsjóður innstæðueigenda og fjárfesta var veikburða. Ekki sé ljóst á þessu stigi hvort ábyrgð falli á ríkið vegna skuldbindinga tryggingarsjóðsins, en þessi hætta hafi þó verið raunveruleg á því tímabili, sem ákæra tekur til. Að auki hafi þessi innlánasöfnun leitt af sér hættu á áhlaupi á Landsbanka Íslands hf. og hefði það getað valdið falli hans, sem hefði haft mikil áhrif á samfélagið.

Söfnun innlána á Icesave reikninga í Bretlandi hafi byrjað á árinu 2006 og náð hámarki á síðari hluta árs 2007. Snemma á næsta ári hafi áhyggjur breskra stjórnvalda af þessari starfsemi Landsbanka Íslands hf. vaxið mjög og á sama tíma hafi íslensk stjórnvöld byrjað að fá vitneskju um hugsanleg vandræði, sem þessir reikningar gætu valdið. Þannig hafi komið fram á fundi bankastjórnar Seðlabanka Íslands og bankastjóra Landsbanka Íslands hf. 12. janúar 2008 að síðarnefndi bankinn þyrfti að búa sig undir áhlaup á Icesave reikningana, sem hann myndi ekki þola. Innan seðlabankans hafi verið rætt 23. sama mánaðar um veika stöðu Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta, sem ekki mætti vekja athygli á.

Á fundi ákærða, utanríkisráðherra og fjármálaráðherra með bankastjórn Seðlabanka Íslands 7. febrúar 2008 hafi meðal annars komið fram að erlent matsfyrirtæki hafi lýst áhyggjum af Icesave reikningunum í Bretlandi, sem væru mjög kvikir. Einnig hafi verið rætt um reikningana á fundi bankastjóra Landsbanka Íslands hf. og bankastjórnar seðlabankans degi síðar. Þá hafi ákærða verið bent á að beina yrði til bankanna á fundi með fulltrúum fjármálafyrirtækja 14. febrúar 2008 að erlend innlánasöfnun þeirra þyrfti að fara fram í dótturfélögum, en ekki útibúum. Ekki verði séð að ákærði hafi hreyft þessu á fundinum.

Aðalbankastjóri Englandsbanka hafi vakið á því athygli á fundi með bankastjórum Seðlabanka Íslands 3. mars 2008 að innlán í útibúi Landsbanka Íslands hf. í Bretlandi væru notuð til að fjármagna mikinn vöxt útlána á Íslandi. Daginn eftir hafi fulltrúar seðlabankans, Fjármálaeftirlitsins og Landsbanka Íslands hf. átt fund, þar sem meðal annars hafi verið rætt um innstæðutryggingar og flutning á starfsemi vegna Icesave reikninganna til dótturfélags. Bankastjórn Seðlabanka Íslands hafi aftur átt fund með bankastjórum Landsbanka Íslands hf. 30. mars 2008, þar sem annar þeirra síðarnefndu hafi rætt um að mjög litlar líkur væru á því að íslensku bankarnir kæmust í gegnum þann vanda, sem steðjaði að vegna Icesave reikninganna í Bretlandi, en af þeim hafi verið tekinn um þriðjungur innstæðna frá upphafi ársins. Ákærði hafi svo ásamt utanríkisráðherra fundað með bankastjórn Seðlabanka Íslands 1. apríl 2008, en þar hafi verið upplýst um útstreymi af Icesave reikningunum dagana á undan og að bankinn gæti þolað slíkar úttektir í sex daga til viðbótar. Sama dag hafi verið fjallað í samráðshópi um fjármálastöðugleika og viðbúnað um mikilvægi þess að tekið yrði við erlendum innlánum íslenskra banka í dótturfélögum, þar á meðal innlán á Icesave reikningana. Daginn eftir hafi verið rætt á fundi samráðshópsins um að skipa tvo vinnuhópa á vegum stjórnvalda og ætti annar þeirra að greina álitamál vegna innlánstrygginga. Ákærði hafi fengið í hendur fundargerð af þessum fundi frá ráðuneytisstjóranum í forsætisráðuneytinu skömmu síðar. Bankastjórn Seðlabanka Íslands hafi síðan átt fund með bankastjórum Landsbanka Íslands hf. 4. apríl 2008, þar sem komið hafi fram hjá þeim síðarnefndu að það væri góður dagur ef ekki færi meira en 25.000.000 sterlingspund út af Icesave reikningunum. Sama dag hafi formleg samskipti Landsbanka Íslands hf. og breska fjármálaeftirlitsins hafist um flutning Icesave reikninganna til dótturfélags, en þau hafi staðið með hléum fram að falli bankanna í byrjun október 2008. Fjármálaeftirlitið hafi að einhverju marki fengið upplýsingar um þessi samskipti, svo sem staðfest hafi verið í vitnaskýrslum fyrir dómi.

Innlánstryggingar hafi verið til umræðu á fundi í samráðshópi um fjármálastöðugleika og viðbúnað 10. apríl 2008, þar sem meðal annars var dreift skjali um Tryggingarsjóð innstæðueigenda og fjárfesta og greiðsluskyldu hans. Rætt hafi verið um Icesave reikningana á fundi samráðshópsins 9. maí 2008 og dreift greinargerð frá viðskiptaráðuneytinu, þar sem fjallað hafi verið um hugsanlegan stuðning ríkisins við tryggingarsjóðinn eða að það tæki á sig ábyrgð á innstæðum í viðskiptabönkum og sparisjóðum. Í samráðshópnum hafi verið rætt 7. júlí 2008 um hvort unnt væri að færa innlán í erlendum útibúum íslenskra banka yfir í dótturfélög og um stöðu tryggingarsjóðsins, en í tengslum við það hafi verið lagt fram yfirlit um innstæður í öllum viðskiptabönkum og sparisjóðum. Bankastjórar Seðlabanka Íslands og Landsbanka Íslands hf. hafi fundað 14. júlí 2008, þar sem meðal annars hafi verið rætt um hugsanlegt áhlaup á Ísland. Að auki hafi komið þar fram að ekki væri hafinn undirbúningur að flutningi Icesave reikninganna til dótturfélags í Bretlandi, sem hafi komið bankastjórum seðlabankans á óvart. Þetta hafi svo verið rætt á fundi í samráðshópnum 22. júlí 2008 og þess getið að breska fjármálaeftirlitið hafi hvatt Landsbanka Íslands hf. til að flytja Icesave reikningana til dótturfélags, en bankinn virst vera því andsnúinn.

Á fundi í samráðshópnum 31. júlí 2008 hafi verið upplýst um ákvörðun breska fjármálaeftirlitsins um að hámark yrði sett á innlán á Icesave reikningana þar til lokið yrði við að flytja þá til bresks dótturfélags. Sama dag hafi bankastjórar Seðlabanka Íslands átt fund með bankastjórum Landsbanka Íslands hf., þar sem meðal annars hafi verið rætt um ábyrgð ríkisins á skuldbindingum Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta og ósk Landsbanka Íslands hf. um aðstoð frá seðlabankanum til að ljúka flutningi á innstæðum á Icesave reikningunum til dótturfélags. Á fundinum hafi formaður bankastjórnar seðlabankans jafnframt gagnrýnt þessa innlánasöfnun. Fulltrúar seðlabankans hafi daginn eftir átt símafund með fulltrúum Englandsbanka, þar sem meðal annars hafi verið rætt um að Landsbanki Íslands hf. þyrfti að bæta lausafjárstöðu sína í Bretlandi og færa innstæður á Icesave reikningunum til dótturfélags þar. Enn hafi bankastjórn seðlabankans og bankastjórar Landsbanka Íslands hf. átt fundi 5. og 12. ágúst 2008, þar sem fjallað hafi verið um erfiðleika síðarnefnda bankans vegna Icesave reikninganna og gerð grein fyrir samskiptum hans við breska fjármálaeftirlitið.

Formleg samskipti Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta og breska fjármálaráðuneytisins hafi byrjað 3. ágúst 2008 og þau staðið yfir fram að falli bankanna rúmum tveimur mánuðum síðar. Fjármálaeftirlitið hafi ritað bréf 11. ágúst 2008 til breska fjármálaeftirlitsins, þar sem óskað hafi verið eftir viðræðum um tímabundnar undanþágur fyrir Landsbanka Íslands hf. frá breskum reglum um stórar áhættuskuldbindingar á meðan flutningur á Icesave reikningunum til Heritable Bank Ltd. stæði yfir. Samráðshópur um fjármálastöðugleika og viðbúnað hafi svo rætt um Icesave reikningana á fundi daginn eftir, þar á meðal hvaða áhrif flutningur þeirra hefði á stöðu tryggingarsjóðsins og hvaða úrræði íslensk stjórnvöld kynnu að hafa til að knýja á um slíka aðgerð. Í Seðlabanka Íslands hafi verið gert minnisblað 15. ágúst 2008 um stefnu stjórnvalda og viðlagaundirbúning, þar sem meðal annars hafi verið hugleiðingar um tryggingarsjóðinn og hvort unnt væri að takmarka skuldbindingar ríkisins. Af hálfu ákæruvaldsins var staðhæft að síðan hafi ekkert gerst. Landsbanki Íslands hf. hafi talið kröfur breska fjármálaeftirlitsins ósanngjarnar, en í raun hafi bankinn ekki viljað eða getað flutt eignir til dótturfélags í Bretlandi á móti skuldbindingum vegna Icesave reikninganna. Bankanum hafi borist bréf frá breska fjármálaeftirlitinu 15. ágúst 2008, þar sem fjallað hafi verið um erfiða stöðu bankans í Bretlandi vegna lausafjárskorts, svo og að efnahagshorfur á Íslandi færu hratt versnandi. Erlenda stofnunin hafi viljað taka upp viðræður með því markmiði að ná bindandi samkomulagi fyrir 31. sama mánaðar um flutning reikninganna til Heritable Bank Ltd. og eignir, sem myndu fylgja þeim, en ella yrði að beita valdheimildum til að stöðva innlánastarfsemi Landsbanka Íslands hf. í Bretlandi. Sama dag hafi Fjármálaeftirlitinu verið gerð grein fyrir afstöðu bresku stofnunarinnar.

Á fundi í samráðshópi um fjármálastöðugleika og viðbúnað 20. ágúst 2008 hafi meðal annars verið rætt um þessar kröfur breska fjármálaeftirlitsins og málefni Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta, svo og um samskipti sjóðsins við breska fjármálaráðuneytið. Einnig hafi verið rætt um að breska fjármálaeftirlitið teldi hættu á áhlaupi á Icesave reikningana. Fjármálaeftirlitið hafi ritað bréf til breska fjármálaeftirlitsins sama dag og ítrekað að Landsbanki Íslands hf. þyrfti að fá undanþágu frá breskum reglum um stórar áhættuskuldbindingar í tengslum við flutning Icesave reikninganna til Heritable Bank Ltd., en því hafi breska stofnunin hafnað 27. ágúst 2008. Um þessi atriði hafi ákærða verið kunnugt.

Fjármálaeftirlitinu hafi borist bréf frá hollenska fjármálaeftirlitinu 28. ágúst 2008, þar sem komið hafi fram að Landsbanki Íslands hf. yrði að stöðva innlánaaukningu á Icesave reikningum í Hollandi vegna óvissu í efnahagsmálum hér á landi og um stöðu ríkisins gagnvart Tryggingarsjóði innstæðueigenda og fjárfesta. Viðskiptaráðherra hafi ásamt fleiri embættismönnum átt fund með fjármálaráðherra Bretlands 2. september 2008 vegna samskipta Landsbanka Íslands hf. og breska fjármálaeftirlitsins um flutning Icesave reikninganna til dótturfélags. Þetta hafi verið fyrstu formlegu afskipti íslensks ráðherra af málefnum bankanna á pólitískum vettvangi. Formaður stjórnar Fjármálaeftirlitsins hafi 4. sama mánaðar gert ákærða grein fyrir fundinum, en daginn eftir hafi ákærði fengið skilaboð frá íslenska sendiherranum í London um að breski fjármálaráðherrann hafi talið að íslensk stjórnvöld skildu ekki alvöru málsins.

Samráðshópur um fjármálastöðugleika og viðbúnað hafi á næstu tveimur vikum fundað þrívegis og hafi í öllum tilvikum verið rætt um málefni Landsbanka Íslands hf. og samskipti hans við breska fjármálaeftirlitið vegna Icesave reikninganna og flutning þeirra til dótturfélags. Einnig hafi komið fram að ekki væri unnt að banna íslenskum bönkum að starfrækja útibú erlendis. Að auki hafi málefni Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta verið rædd og áhrif flutnings Icesave reikninganna til dótturfélags á stöðu hans. Landsbanki Íslands hf. hafi óskað eftir því 19. september 2008 að Fjármálaeftirlitið hefði milligöngu um samskipti bankans við breska fjármálaeftirlitið. Nokkrum dögum síðar hafi breska stofnunin tilkynnt bankanum að útibú hans í London uppfyllti ekki lengur lausafjárreglur og krafist aðgerða, þar sem áhlaup á reikninga í útibúinu gæti hafist á hverri stundu. Ákærði hafi fengið bréf frá tryggingarsjóðnum 1. október 2008, þar sem fram hafi komið að sjóðurinn gæti ekki staðið við skuldbindingar sínar. Loks hafi breska fjármálaeftirlitið ákveðið 3. sama mánaðar að beita valdheimildum sínum gagnvart Landsbanka Íslands hf.

Ákæruvaldið vísar til þess að athafnaskylda hafi hvílt á ákærða. Hann hafi ekki átt að bíða þess að forstjóri Fjármálaeftirlitsins leitaði til sín, heldur hafi hann sjálfur átt að láta reyna á lagalegar valdheimildir til að hafa áhrif á Landsbanka Íslands hf. eða beita sér sem æðsta stjórnvald fyrir því að þvinga fram flutning Icesave reikninganna til erlends dótturfélags. Allt hafi strandað á flutningi eigna til dótturfélagsins á móti skuldbindingum vegna reikninganna, sem Landsbanki Íslands hf. hafi ekki viljað bera kostnað af. Til samanburðar mætti benda á að þegar Kaupþing banki hf. hafi viljað hverfa frá kaupum á hollenska bankanum NIBC snemma árs 2008 hafi íslenskum stjórnvöldum verið unnt að knýja á um það og hafi það verið gert á forsendum bankans. Í þessu tilviki hefðu stjórnvöld allt eins getað beitt sér og knúið fram niðurstöðu, en athafnaleysi hafi valdið því að bresk og hollensk stjórnvöld hafi nú um árabil haft uppi kröfur vegna greiðslu á innstæðum á Icesave reikningunum, sem hafi haft áhrif á efnahagslíf og lánshæfismat íslenska ríkisins með þeirri óvissu sem af því leiðir.

6

Um lið 2 í ákæru bendir ákæruvaldið á að háttsemin, sem ákærði er þar borinn sökum um, horfi við á nokkuð annan veg en brot gegn góðri ráðsmennsku, sem fjallað sé um í öðrum liðum ákærunnar. Málefni bankakerfisins og hætta á fjármálaáfalli séu mikilvæg stjórnarmálefni og verði slík málefni vart mikilvægari. Óveðursskýin hafi hrannast upp frá því fyrir byrjun tímabilsins, sem ákæra tekur til, og hafi ákærði séð eða mátt sjá í hvað stefndi. Skýra verði 17. gr. stjórnarskrárinnar eftir orðanna hljóðan, enda standi engin haldbær rök til annars vegna forsögu ákvæðisins og hafi heldur ekki verið hreyft við því frá árinu 1944, þótt mörgum öðrum greinum stjórnarskrárinnar hafi verið breytt. Ekki hafi myndast stjórnskipunarvenja um að einungis þurfi að leggja þau mál fyrir ríkisstjórnarfund, sem bera eigi upp í ríkisráði, en jafnvel þótt slík venja væri til gæti hún ekki vikið til hliðar skýru ákvæði stjórnarskrárinnar. Brot gegn 17. gr. hennar hafi efnislegar afleiðingar, því sé ekki haldinn ríkisstjórnarfundur um aðkallandi vandamál sé ljóst að færi á að bregðast við þeim verði minna. Í málinu blasi við að ekki hafi verið fjallað um þessi mikilvægu stjórnarmálefni í ríkisstjórn og hafi ráðherrum ekki verið gerð grein fyrir vitneskju, sem ákærði bjó sannanlega yfir. Brot hans samkvæmt þessum lið í ákæru sé samhverft brot og refsivert án tillits til hættueiginleika eða afleiðinga.

Í framlögðum reglum um fundargerðir ríkisstjórnarinnar frá 31. maí 1999 segi í 2. gr. að í þeim skuli færa niðurstöður, skýra frá frásögnum og tilkynningum ráðherra og greina að auki frá umræðuefni ef ekki verði á því formleg niðurstaða. Í þessu felist að hefði ákærði rætt um þessi málefni í upphafi ríkisstjórnarfundar eða undir liðnum önnur mál þá hefði borið að greina frá því í fundargerð þótt það væri ekki á dagskrá sem sérstakur liður. Í framlögðum fundargerðum ríkisstjórnarfunda sé einskis getið um slíkar umræður og sé ljóst af lestri þeirra að þar hafi ekki verið fjallað um málefni bankanna sérstaklega og hættu á fjármálaáfalli fyrr en á fundi 30. september 2008. Ekkert hafi verið fjallað um vanda Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta eða hugsanlega setningu laga um úrræði eins og þau, sem fram komu í lögum nr. 125/2008. Ekki hafi heldur verið haldinn ríkisstjórnarfundur til að taka ákvörðun um málefni Glitnis banka hf. síðla í september 2008 og hafi viðskiptaráðherra ekki fengið vitneskju um málið fyrr en eftir að það hafði verið útkljáð. Umfjöllun á ríkisstjórnarfundum 23. maí 2008 um frumvarp til laga um lántökuheimild handa ríkissjóði og 12. ágúst 2008 um tillögu viðskiptaráðherra um skipun nefndar um fjármálastöðugleika hafi ekki snúið að yfirvofandi fjármálaáfalli. Ákærða hafi verið skylt að gefa ríkistjórninni upplýsingar um framvindu mála án tillits til innri málefna ríkisstjórnarflokkanna og samstarfs milli þeirra. Fyrir liggi að viðskiptaráðherra hafi af ókunnum ástæðum verið haldið utan við þessi mál með vitund ákærða, gagnstætt skyldu hans til að tryggja að ráðherrann, sem þau heyrðu undir, fengi allar nauðsynlegar upplýsingar.

Í ákærunni séu nefnd tilvik, sem hafi gefið sérstakt tilefni til umfjöllunar í ríkisstjórn. Ekki hafi verið rætt þar um atriði, sem komu fram á fundi ákærða, utanríkisráðherra og fjármálaráðherra með bankastjórn Seðlabanka Íslands 7. febrúar 2008 eða á fundi ákærða og utanríkisráðherra með bankastjórninni 1. apríl sama ár. Þá hafi ekki verið rætt í ríkisstjórn um yfirlýsingu ákærða, utanríkisráðherra, fjármálaráðherra og bankastjórnarinnar til seðlabanka Svíþjóðar, Danmerkur og Noregs 16. maí 2008, þótt þar hafi verið kveðið á um skuldbindingar, sem ríkisstjórnin hafi gengist undir.

7

Við munnlegan flutning málsins fyrir dómi hélt ákæruvaldið fast við þá varakröfu að brot ákærða verði talin varða við 141. gr. almennra hegningarlaga og var ítrekað að sú krafa snúi að öllum liðum í ákæru.

8

Ákæruvaldið vísar til þess að sök samkvæmt lögum nr. 4/1963 fyrnist á þremur árum, en brot gegn 141. gr. almennra hegningarlaga á tveimur árum. Brotin, sem málið varði, hafi verið framhaldsbrot og geti fyrningartími vegna þeirra ekki hafa byrjað fyrr en þeim hafi lokið í október 2008. Fyrning hafi verið rofin með samþykki þingsályktunartillögu um málshöfðun gegn ákærða 28. september 2010.