Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Ævintýri/Karlsdæturnar
Karlsdæturnar
Einu sinni fyr á tímum var kóngur og drottning í ríki sínu og karl og kerling í koti sínu. Drottning kóngs tók sótt og andaðist, en kóngur stýrði svona ríkinu ókvæntur með ráðgjafa einum og syni sínum. Hann átti líka dætur tvær.
Karl og kerling áttu líka þrjár dætur, en engvan son. Þær ólust svona upp heima hjá karli og kerlingu um hríð, en þegar þær tóku að þroskast gjörðust þær svo latar að þær vildu ekkert vinna. Karli og kerlingu líkaði það stórilla, en máttu til að hafa það svo búið. Þær döfnuðu svona í þessari sinni leti og óþægð unz þær tóku ráð sín saman um að fyrirkoma karli og kerlingu svo þær mættu lifa og láta sem þær vildu og geta etið einar matinn í kotinu. Þær framkvæma um síðir þennan illa ásetning sinn og koma svo miklum og megnum eiturjurtum í mat karls og kerlingar eitt kveld að þau sofna og vakna aldregi framar til þessa lífs. Nú gátu þær setið einar í náðum að því sem í kotinu var og spörðu þær eigi að eta og gjöra sér til góða. Þetta létu þær ganga þar til þær höfðu upp etið þau matvæli sem voru í kotinu. Þá gjörðist þeim ráðfátt til lífsbjargar. Þær höfðu heyrt að kóngur átti mörg naut og þar á meðal uxa einn er bar af öllum nautunum. Nú leggja þær á stað allar leynilega, geta náð uxanum, fara með hann heim í kot og slátra honum.
Nú víkur sögunni þar til að hirðmenn konungs sakna uxans góða og segja konungi. Konungur biður æðsta ráðgjafa sinn að fara í kotið og grennslast eftir um uxann, því honum var grunsamt um að dætur karls hefðu tekið hann. Ráðgjafinn fer, kemur í kotið og sér karlsdætur allar standa hlæjandi úti. Þær skipa þeirri yngstu inn að vita hvurt fullsoðið sé í pottinum; hún kemur út aftur og segir það sé búið. Nú bjóða þær ráðgjafa inn með sér í eldhús og láta hann setjast á hlóðarstein og varð hann að gjöra sér það að góðu. Hann sér að tóm ýsubein eru í pottinum. Þær setjast niður og taka til snæðings og bjóða honum upp á með sér, en hann afþakkar það; samt bíður hann þar til þær hafa matazt; þá kveður hann þær og gengur út. En er hann kemur til dyra sér hann að brostinn er á dimmur snjóhríðarbylur svo ekki er ratandi. Þá komu þær til dyra og sögðu að annaðhvort skyldu þær hneppa hann út af dyrum eður hann mætti velja þann kost að sofa hjá þeirri elztu um nóttina. Honum þótti hvurugur góður, en hann sá sinn bana búinn ef út færi; því tók hann þann kost heldur að sofa hjá karlsdóttur, einkum þar það vissi enginn utan þær einar og hann. Nú líður að kveldi; þá er til hvílu gengið og leggst ráðgjafinn niður hjá karlsdóttur. Það fer eigi mörgum sögum um hvað þau áttu saman, en eigi vaknar hann fyrr en komið var undir dag; þá verður hann þess var að þær eru burtu og eins sú er hjá honum svaf. Hann staulast fram og gengur lengi unz hann sér glytta í eitthvað líkt sem byttu eða bát; því næst sér hann vatnsfall er honum virðist svo. Hann tekur byttuna og fer að stauta henni út á vatnið í þeirri von að komast yfir um. Þá eru stúlkur hans komnar allt í einu með ljós hlæjandi. Þær spyrja því hann sé að gaufast með öskutrogið sitt á bæjarlæknum. Honum bregður í brún nær hann fær það að vita, en þær yfirausa hann megnum háðglósum. Þær segjast nú skuli drepa hann ef hann ekki lofi því að eiga þá sem hann hafi sofið hjá í nótt; hann þorir ei annað en lofa því. Síðan láta þær hann heim fara, og segir konungi að hann hafi legið úti í hríðinni, en ekki komið í kot karlsdætra. Kóngi þykir hann mikla hrakreisu fengið hafa, en segir: „Svo búið má þó ei standa og skalt þú fara, son minn, til kotsins að njósnast um uxann, því ég uni illa hvarfi hans.“ Kóngsson fer, kemur heim að koti og hittir stúlkur hlæjandi á hlaði; þær skipa þeirri yngstu að ganga inn og vita hvað líði soðningunni; hún kemur og segir búin sé. Síðan láta þær hann koma inn með sér og bjóða honum sess á hlóðarsteini sem fyrr; hann sezt þar og sér að tóm hvít ýsubein eru í pottinum. Þær bjóða honum til matar, en hann færist undan. Síðan snæða þær, en að því búnu gengur hann út og ætlar heim, en þá er komin á ófær haglhríð. Þær koma út og segja að annaðhvort skuli þær berja hann út af dyrum og muni hann þá líf sitt láta eður hann megi sofa í nótt hjá þeirri sem miðaldra var. Hann sér [sér] bana búinn og velur að sofa hjá stúlkunni. Allt fer nú á sömu leið sem fyrr; þær hverfa, hann vaknar og staulast á fætur og gengur unz fyrir honum verður byttan og straumurinn og ætlar hann að fleytast yfir á byttunni; í því koma þær hlæjandi með ljós og segja það sé [ekki] fyrir einn kóngsson að vera að dingla með öskutrogi sínu á bæjarlæknum. Hann kynjar þetta og meinar vera fjölkynngi þeirra; þó sér hann nú að allt er sem þær sögðu. „Nú skaltu drepinn verða,“ segja þær, „ef þú ekki til halds og trausts lofar að eiga þá stúlku sem þú svafst hjá í nótt.“ Hann þorir ekki annað en lofa því og að því búnu gengur hann heim til hallar föður síns og segist hafa legið úti, en ekki komið í kotið. Kóngur segir að illa gangi ferðir þessar, en samt megi ekki svo búið standa og verði þeir að fara aftur, en þeir mótmældu á allar lundir svo eigi varð af ferð þeirra.
Þar kemur loks að kóngur hlýtur sjálfur að fara og kemur til kotsins. Sér hann stúlkur hlæjandi við bæjardyr. Þær skipa hinni yngstu inn að vita hvort soðið sé; hún segir svo vera. Þá ganga þær inn og bjóða kóngi með sér og til sætis á hlóðarsteini. Hann lætur svo vera og sezt. Hjá þeim sér hann allt ein ýsubein í potti þeirra þar sem hann þó bjóst við kjöti af uxa sínum. Þær bjóða honum til matar með sér hvað hann ekki þáði, en sat þar til þær höfðu snætt. Þá kastar hann á þær kveðju og gengur til dyra, en honum bregður í brún því ógurleg hríð var á komin með eldingum og þrumum svo hann hlaut nauðugur að láta rekast inn fyrir dyrnar. Þær koma þá fram og segja honum hér sé um tvo kosti að velja, annaðhvurt megi hann fara út í hríðina og tapa lífinu eða sofa hjá þeirri yngstu í nótt. Honum þótti betra að fá að lifa og kaus að sofa hjá karlsdóttur því fáir hefðu af því að segja. Nú kemur kvöldið og þær ganga til rekkju og konungur hallar sér niður hjá stúlku sinni. Ei er neins getið fyrr en hann vaknar í myrkri og verður þess vís að þær eru burt og einnig rekkjunauta hans. Hann klæðist og skundar fram unz honum virðist sem hann sjái glóra í stórt stöðuvatn með gljúfrum umhverfis, ekki þó hærri en honum í geirvörtur. Þar sér hann staf, hann tekur hann og stjáklar út á vatnið, vonandi að fá þannig yfir um komizt, en það verður hörkudjúpt og skvampar hann og svamlar mjög ákaflega. Í þessu bili koma stúlkur með ljós og undramiklum hlátri og segja: „Nú þykir oss konungurinn lækka sig ofurmjög og skammt á hann til endema er hann er orðinn búrlúka hjá oss. Hann hefur nú tekið flautaþyril vorn og er kominn með hann ofan í sýrukeraldið og þar stendur hann upp til axla. Hvur mundi slíkt hugsað hafa?“ Þær helltu yfir hann spottglósum, en hann fylltist undrun og blygðun því hann sá nú að svo var sem þær sögðu. Þá segja þær við hann: „Ef þér viljið nú ekki góðlátlega lofa því að taka þá yngstu systur vora er þér sváfuð hjá í nótt yður fyrir konu þá skulum við vinna til fulls á yður og drekkja yður hér í sýrusánum.“ Konungurinn þorði ei annað en lofa þessu. Eftir það fékk hann lausn hjá þeim og fór heim til hallar. Sögðu þeir þá hvur öðrum hvurnig farið hafði fyrir hvurjum um sig, og varð það álit þeirra að ýsubeinin hefðu verið kjöt uxans, en fyrir missýningar og fjölkynngi hefðu þær getað villt það fyrir þeim. Þeir ráða það nú af að þeir fara í kotið og sækja þær og flytja heim til hallar. Síðan er búið til brúðkaupa og gengur hvur um sig að eiga þá er hann hafði hjá hvílt.
Unntust þessi öll vel. Kóngssonur tekur ríkið eftir föður sinn og andast loks í góðri elli. Lyktum vér svo þessa sögu.