Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Ævintýri/Sagan af kerlingunni fjórdrepnu
Sagan af kerlingunni fjórdrepnu
Einu sinni voru hjón sem áttu þrjá syni; hét einn þeirra Loftur, annar Björn, en um nafn hins þriðja er ekki getið. Þegar þessi saga gerðist var faðir þeirra bræðra dáinn, en Loftur hafði kvænzt og tekið við öllum búsforráðum. Þeir bræður hans voru lausamenn, en viðloða hjá honum og græddu fé; móðir þeirra var og komin í hornið til Lofts. Ekki var húsfreyju Lofts grunlaust um að tengdamóðir sín mundi ófrægja sig og spilla fyrir sér við mann sinn, enda sat Loftur löngum á einmæli við móður sína framan á rúminu hjá henni.
Einn dag þegar þeir bræður voru rónir til fiskjar, því þeir voru sjómenn og aflamenn miklir, hugsaði konan sér að reyna trúskap tengdamóður sinnar og segir henni að maður sé kominn sem hafi flesk að selja, en sig langi til að kaupa dálítið af því. Kerling segir að hún skuli gera það; hún viti hvort sem sé að hann Loftur beri hana ekki ofurráða um neitt. Konan segist vita það að vísu, en maður[inn] heimti það fyrir fleskið sem hún megi ekki veita honum þar sem hún sé gift kona. „Æ, vertu ekki að því arna, heillin mín,“ segir kerling; „annað eins brallaði ég í fyrri daga og varð ekki óglatt af.“ Konan lézt þá mundi fara að hennar dæmum og kaupir fleskið fyrir allt annað en það sem hún hafði á orði við kerlingu.
Nú líður og bíður þangað til þeir bræður koma að og heim um kvöldið og fer þá Loftur á tal við móður sína og situr framan á hjá henni. Húsfreyja fann það að kerlingu var annt um að fá tóm til að tala við Loft; fór hún því ofan, en kom jafnan fyrr aftur en kerling kæmi því upp sem niðri fyrir var. Kerlingu féll þetta illa og lét son sinn skilja á sér dylgjur með því að raula þetta fyrir munni sér:
- „Eitt orð býr í barka mér
- og annað fyrir neðan;
- þriðja býr í lungum mér
- og það dregur sleðann.“
Og enn þetta:
- „Ef sumir vissu um suma
- það sem sumir gjöra við suma
- þegar sumir eru frá
- þá væru ekki sumir við suma
- eins og sumir eru við suma
- þegar sumir eru hjá.“
En meira gat kerling ekki komizt í leik með að segja syni sínum um kvöldið.
Morguninn eftir réru þeir bræður eins og þeir voru vanir. Um daginn kemur húsfreyja að máli við kerlingu og segir að sig langi ósköp til að leika sér. Kerling segir: „Gerðu það góðin mín! En hvaða leikur er það sem þig langar mest í?“ Húsfreyja segir að [það] sé að róla sér. Kerling segir að við þann leik hafi hún bezt skemmt sér á fyrri dögunum og skuli hún gera það sér til ánægju fyrst hún hafi gaman af því. Húsfreyja spyr hana að hvort hún mundi nú ekki treysta sér til að komast ofan með sinni hjálp og sjá hvernig hún fari að róla sér fyrst henni hafi þókt svo mikið gaman í þessum leik til forna. Kerling heldur það og staulast ofan og fram í skála sem var í bænum, með tilstyrk tengdadóttur sinnar. Nú fer húsfreyja og rólar sér um stund og þykir kerlingu hið mesta gaman að horfa á. Síðan fer konan úr rólunni og spyr nú tengdamóður sína hvort hún muni ekki hafa gaman af því að setjast upp í róluna, en hún skuli bæði styðja hana í rólunni og róla henni. Kerlingin aftekur það ekki, að sér kynni að þykja gaman að því; fer hún svo með tilhjálp tengdadóttur sinnar upp í róluna og styður hin hana um stund. En þegar minnst vonum varir hrindir húsfreyja rólunni á stað og sleppir kerlingu svo hún kastast langt til úr rólunni og lendir með höfuðið á stórum steini við skálaþröskuldinn og hausbrotnar þar. Húsfreyja tekur hana þaðan steindauða, ber hana inn í rúm og breiðir kirfilega ofan á hana og lætur svo allt vera kyrrt þangað til þeir bræður koma heim um kvöldið; þá spyr Loftur hvað móður sinni sé, hún hafi ekki tekið undir við sig þegar hann heilsaði henni. Húsfreyja segir að hún muni þá hafa sofnað því henni hafi orðið eitthvað flökurt í dag. Síðan ber ekki neitt á neinu.
Morguninn eftir róa þeir bræður, en húsfreyja tekur lík tengdamóður sinnar, skautar því og hressir upp á kerlingu eins og hún var vön, fer með hana út í skemmu sem Loftur átti, lýkur þar upp stórri kistu sem hann geymdi í tóbak og brennivín. Þar lætur húsfreyja kerlingu krjúpa fyrir framan kistuna, hafa höfuðið undir kistulokinu og halda með annari hendi tóbaksrullu sem hún rakti upp, en á hníf í hinni hendinni eins og hún ætlaði að skera af tóbakinu og stela því. Hún lætur svo skemmuna standa í hálfa gátt þegar Loftur kemur heim um kvöldið í hálfrokknu. Honum verður heldur flent við að koma að skemmunni opinni því hann hafði sjálfur mesta umgöngu um hana. Hann [fer] þar þó inn og verður ekki betra við þegar hann sér að maurakistan var opin og kvenmaður kraup við hana og var að stela tóbaki úr kistunni. Hann ræður sér því ekki fyrir bræði, grípur stóra sveðju sem hann átti í skemmunni og rekur þenna vogest í gegn. Kerling dettur út af við lagið og þekkir hann þar móður sína. Lofti varð ósköp illt við eins og nærri má geta, að hann hafði orðið banamaður móður sinnar, en ræður það þó af að segja konu sinni óhapp sitt. Húsfreyja lét illa yfir verkinu, en sagðist þó skyldi leitast við að dylja það og kemur líkinu, svo hinir bræðurnir vissu ekki af, inn í rúm kerlingar.
Daginn eftir meðan þeir bræður eru á sjó tekur húsfreyja kerlingu og fer með hana ofan í stóran hjall sem Björn átti einn fyrir sig og geymdi í honum bæði skreið og hákarl. Þar hressir húsfreyja upp á kerlu og skautar henni og lætur hana standa á hnjánum og halda með annari hendinni um hákarlslykkju, en á hníf í hinni. Um kvöldið þegar þeir bræður koma að og eru búnir að gera að hjá sér fer Björn með eitthvað inn í hjall; sér hann þá hvar kona með skaut er að stela hákarli úr hjallinum. Hann grípur þar sleddu stóra og rekur hana í gegn, en þekkir að þetta er móðir sín í því hún rýkur út af. Honum varð fjarskalega illt við þetta að hafa drepið móður sína, finnur þó mágkonu sína og biður hana í öllum bænum að leyna með sér þessu ódæði sem sig hafi hent. Húsfreyja lætur illa yfir þessu, en segist þó munu dylja það sem sér sé auðið.
Daginn eftir róa þeir bræður enn á sjó, en húsfreyja tekur lík kerlingar og ber það til næsta bæjar. Svo stóð á að þar bjó sýslumaður. Mikil vinátta hafði verið með sýslumanni og foreldrum þeirra bræðra og eins leit út fyrir að yrði með sýslumanni og Lofti bónda. Sýslumaður átti hrút sem honum þókti undur vænt um og lét tjóðra hann þar sem bezt var í túninu og vitjaði hans oft á dag að gamni sínu. Nú bar svo vel í veiði að húsfreyja Lofts kemur líki kerlingar þangað sem hrúturinn er tjóðraður án þess nokkur yrði var við, skautar kerlingu þar og hrúfir upp í henni. Síðan tekur hún hrútinn og drepur hann, ristir hann svo á kviðinn og lætur kerlingu grúfa yfir honum eins og hún sé að gera hann til og gengur sjálf burtu svo enginn sér til ferða hennar. Þegar sýslumaður kemur á fætur um morguninn verður honum það fyrst fyrir að vitja um hrússa sinn. Sér hann þá hvar kerling situr og sýnist honum hún vera að gera hrússa til. Hann reiðist þessum tiltekjum kerlingar, dregur sverð sem hann ber við hlið sem þá var siður, og rekur kerlinguna í gegn. En þegar kerling valt út af þekkir hann að þar [er] vinkona hans gamla. Honum féll þetta frámunalega illa að sig skyldi hafa hent sú hrösun að reiðast svo að hann hefði orðið mannsbani fyrir jafnlitla sök, og þar á ofan þessarar konu. Hann sendi því eftir tengdadóttur hennar því þeir bræður voru á sjó, sagði henni upp alla sögu og beiddi hana í öllum bænum að hafa einhver ráð til að koma kerlingunni í jörðina svo að sér yrði ekki kennt um kvenvíg og bauð henni stórmikið fé til þess. Konan hét þessu og fór með kerlingu svo ekki varð vart við, og fékk mikla peninga hjá sýslumanninum fyrir að losa hann frá þessum vandræðum. Eftir það var kerling grafin og gerð útför hennar vegleg. En þau Loftur og kona hans komust eftir þetta í mestu kærleika við sýslumann og unnust sjálf hugástum.