Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Draugasögur/Feykishóladraugurinn
Feykishóladraugurinn
Í Feykishólum (upp frá Hvalsá í Hrútafirði) var í fyrndinni kirkjustaður. Þar bjó er saga þessi gerðist ríkur bóndi skólagenginn. Hann átti eina dóttur gjafvaxta, góðan kvenkost. Á vist með honum var ungur maður og efnilegur og lék orð á að hann legði hug á bóndadóttur, en hún tók því lítt. Um haust eitt réru menn til fiskjar frá Hvalsá og var téður ungi maður einn af hásetum. Skipinu er hann var á barst á í lendingu og fórust tveir skipverjar og var hann annar þeirra. Lík hans rak af sjó og var grafið að kirkju í Feykishólum. Reimt þótti eftir mann þenna í Feykishólum, einkum þótti bóndadóttur hann vitja sín oft um nætur.
Það bar til á næsta vori að húsbændur í Feykishólum höfðu farið í brúðkaup út í Bitru og var fátt manna heima, en að nýkomin vinnukona vakti yfir túni í góðu veðri. Bóndadóttir vildi vaka með henni, en gat ekki því á hana sótti svefn svo hún háttaði í rúmi sínu. Þegar vinnukona hafði rekið frá túni fór hún heim og settist upp á kirkjuna því af henni mátti sjá yfir allt túnið; hún hélt á prjónum og bandhnykli. Þegar hún kemur upp á kirkjuvegginn sezt hún niður og verður henni þá litið ofan í garðinn; sér hún þá að gröf ein skammt frá kirkjuveggnum stendur opin; hún hugsar að þetta muni tíðindum sæta, og með því hún var einbeitt hugsar hún sér nokkuð ráð, hnýtir bandið fast að hnykli sínum og lætur hann síðan falla ofan í hina opnu gröf svo hún mátti draga hann upp er hún vildi. Þegar hún hefur setið þar ekki allskamma stund kemur maður út úr bænum og gengur að hinni opnu gröf, lítur ekki til stúlkunnar, en ætlar að láta fallast ofan í gröfina. En þá sér hann bandhnykilinn og hikar sér, lítur til stúlkunnar og biður hana kippa upp hnyklinum. Hún kveður nei við og segir þau verða eitthvað við að talast fleira. Hann biður hana þá með blíðum orðum, en hún hefur sömu svör. Hann mælist undan viðtali við hana; þá segist hún með öllu banna honum ofan í gröfina aftur að hverfa nema hann skýri sér fyrst frá hver hann sé og hvernig á ferðum hans standi. Hann kveðst þá neyðast til að láta að orðum hennar og mælti: „Ég er hinn ungi maður er héðan drukknaði á Hvalsá næstliðið haust. Meðan ég lifði hafði ég ástarhug á dóttur bóndans hér og vildi eiga lag við hana, en hún synjaði þess jafnan. Síðan ég dó hef ég oft vitjað hennar, en nú fyrst í nótt hef ég komið vilja mínum fram því hún var ein inni; mun hún þunguð verða af mínum völdum og ala son og að því búnu mun hún deyja af barnsförum. Sonur hennar mun alast upp hjá afa og ömmu og líkjast mér mjög að útliti. Hann mun frábær verða að næmi; mun afi hans setja hann til mennta; tvítugur mun hann taka prestsvígslu og flytja sína fyrstu messu hér í Feykishólum og mun honum takast það áheyrilega. En þegar hann eftir prédikun á að blessa yfir söfnuðinn frá altarinu mun hann snúa blessunarorðunum í römmustu formælingu og það með slíkum krafti að kirkjan mun sökkva með öllum söfnuðinum.“
Þegar stúlkan heyrir þessa spá spyr hún hann hvort engin ráð séu til að afstýra svo hryllilegri óhamingju. „Jú,“ segir draugurinn, „það er eina ráðið til þess að reka son minn í gegn með helguðu járni í því vetfangi er hann snýr sér frá altarinu og ætlar að byrja formælinguna í stað blessunarinnar; því undireins og hann byrjar að tóna formælinguna verða allir áheyrendur svo höggdofa og sinnulausir að enginn fær aðhafzt. En verði hann áður þannig í gegnum lagður mun hann hverfa og ekki verða annað eftir í messuklæðunum en þrír blóðdropar sem eru eftirleifar skírnarinnar. Nokkrum tíma þar á eftir mun bærinn og kirkjan hér brenna til ösku án þess að neinn viti orsök til. Síðan mun byggð hér eyðast og hér aldrei framar byggð verða nema eitt kot lítið.“ Þegar draugurinn hafði þannig lokið spá sinni dró stúlkan hnykilinn til sín upp úr gröfinni, en draugurinn hvarf og gröfin byrgðist.
Það kom allt fram sem draugurinn hafði sagt. Stúlkan lét heimulega skrásetja söguna eða spána svo hún týndist ekki þó hún dæi sjálf. En hún lifði það að sonur bóndadóttur lærði í skóla og vígðist til prests. Hún var líka í kirkjunni í Feykishólum þegar hann flutti þar sína fyrstu messu. Maður hennar var þar meðhjálpari og sat norðanvert við altari; hafði hann undir klæðum hvasst lagjárn, hert í vígðu vatni, og lagði hann prestinn í gegn með því í því áður áminnzta vetfangi; hvarf hann þá öldungis og varð ekkert annað eftir af honum en þrír blóðdropar. Nokkru síðar brann bærinn og kirkjan í Feykishólum, en byggðin eyddist þar í svartadauða.