Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Goðfræðisögur/Þorsteinn á Jarlsstöðum

Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri
Þorsteinn á Jarlsstöðum

Kvæði Þórsteins:

Lengi var mér létt til máls,

lin var hryggðar íma,

nauða frí og nálega frjáls

nítján ára tíma.

Snemma á vetri svo til bar

seint á nætur stundu

sauða geymdi, sel því var

sett á foldar grundu.

Systur tvær með sæmda plag

sá ég prýddar standa

bláklæddar með bezta lag,

búið var til vanda.

Á höfðum fagra falda bar

frúnnar ægisljóma;

augu þeirra og andlit var

allt í einum blóma.

Framan á brjóstum furðu frítt

falda var á lindum,

leiftraði eins og ljósið blítt,

líkast dýramyndum.

Mjög væn belti um mjaðmir frúr

mátti fögur líta,

eins og gullið ofni úr

er meistarar nýta.

Frá þeim gjörði ganga greitt,

grimm varð hræðsla að meini,

en ég rataði ekki neitt

utan að sama steini.

Heyrði eg orð af auðargná,

– upp svo vífin standa –:

„Sannlega skal sveinninn fá

siðina með oss vanda.“

Að mér gengu fögur fljóð,

fljótt þann þáði greiða,

eftir það með engan móð

inn í salinn leiða.

Ljós á kerti logaði ei þar,

líkt var fofnisbóli,

húsið fríða birtu bar

bezt af einu hjóli.

Rauðlitaðar rekkjur tvær

refla var hjá skorðum,

út kann skýra eg um þær

ei með fáum orðum.

Borð þar stóð og bygging ný

búið hagleiks vanda,

en ég sá þó undir því

engan stólpa standa.

Settur ég á sæmdastól,

– samt réð hræðslan krenkja –

vín á staupi veiga sól

vill með brögðum skenkja.

Vildi ég ekki vífsins gjöf,

vék að yngra kvendi,

en hún fyrir utan töf

að sér tók með hendi.

Auðþöll höfuð undir mér

eina skikkju lagði

og faðmaði upp að sér,

en þó lítið sagði.

Reiddist hin og ræddi þá,

– rauna var það efni –

aldrei skyldi eg yndi fá

né ást á hringagefni.

Illa vífið aðra grein

yfir mér nam heita:

„Flestir skulu í máli mein

manni þessum veita.“

Reiddist hin og ræddi þá

reflaskorðin fríða:

„Ég mun gjöra mest sem má

móti þessu stríða.

En þó hljóti auðnu brest

af illri ræðu þinni

þess skal gjalda þjóðin flest

þungt á ævi sinni.

Yfirvinna enginn skal

en þótt vilji granda;

merki fylgi mætum hal

af mínum spádómsanda.“

Bók þar var með blöðum ný

björt sem væri funi;

las ég margt af letri því

þó lítið eftir muni.

Einn glerstólpa eftir á

auðs bar þöllin hvíta,

meybörn fjögur mæt að sjá

mátti ég þar líta.

Frá því yngsta og til mín

einn nam geisli skína;

út það lagði auðarlín

upp á spásögn sína.

Í sama stólpa sá ég þar

sextán dýr með sóma;

eitt af hinum öllum bar

í æru, sæmd og ljóma.

Það hið þriðja sem ég sá

sízt má þjóðum greina;

línþöll sagði í ljósri spá

að lengi skyldi leyna.

Tungu festi tennur við

trú í snilldar verki,

á hægra brjóst' með sama sið

sjást þau bæði merki.

Svo hef ég þagað sem fór skár,

séð athafnir manna,

tuttugu og átta ár

orðin munað svanna.

Vel að þekkja vini hér

vandi þykir mönnum;

einn er guð sem alla sér

innstu að hjartans rönnum.

Leiddi mig það listafljóð

loks á veg til manna;

angri vafin eftir stóð

ágæt hringananna.

Síðan hef ég seimahrund

séð sjaldnar en vildi,

hennar vegleg ævistund

er í bezta gildi.

Kvæði það sem hér er skrifað er tekið upp úr konu í Aðalreykjadal sem kvæðið nam af móður sinni.^[1] Líka kann önnur kona kvæðið þar í dalnum; og faðir hennar, Þorgrímur nokkur eða máske faðir hans, sá Þorstein sem kvæðið kvað og kvað það satt vera sem skýri frá í kvæðinu um það sem huldukonan lagði á hann að tungan var föst við góminn nema broddurinn, en þó heyrðist það ekkert á máli hans, og hægra brjóstið var á stærð við stórt konubrjóst og kalt alla ævi. En þegar þetta skeði var Þórsteinn á Jarlsstöðum í Bárðardal og var á beitarhúsum þar upp á heiðinni, á Jarlsstaðaseli sem er nokkurn spöl fram frá Kálborg sem flestir segja að hafi verið steinn sá sem kvæðið getur um að konurnar vóru í.

Eitt atvik skal hér sagt sem sönnunardæmi upp á það að menn hafi verið Þórsteini óvinveittir, sér sjálfum þó til skaða rétt eins og kvæðið skýrir frá álögunum:

Þegar Þórsteinn bjó í Svartárkoti í Bárðardal þá hafði hann kú að láni um veturinn. En er hann hafði haft kúna um tíma sendi eigandinn eftir henni þvert móti loforði sínu, hvað Þorsteini kom mjög illa vegna bjargarskorts. Sendimenn komu snemma morguns á bæinn og heimtuðu kúna svo frekt að bóndi mátti til að sleppa henni og fékk ekki tíma til að láta mjólka hana í síðasta sinni hyski sínu til hressingar. Svo fóru þeir með kúna á stað í bezta veðri, en þegar þeir vóru komnir skammt á leið vildi kussa ekki ganga og svo fór að lokum að þeir máttu skera hana, og þókti sem slíkt væri ekki einleikið.

1. Þær hafa verið lengst í Ljósavatnshrepp. [Hdr.]