Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Goðfræðisögur/Katla eða Kötlugjá
Katla eða Kötlugjá
Það bar til eitthvört sinn á Þykkvabæjarklaustri eftir að það var orðið múkasetur að ábóti sem þar bjó hélt þar matselju eina er Katla hét; hún var forn í skapi, og átti hún brók þá sem hafði þá náttúru að hvör sem í hana fór þreyttist aldrei á hlaupum; brúkaði Katla brók þessa í viðlögum; stóð mörgum ótti af fjölkynngi hennar og skaplyndi og jafnvel ábóta sjálfum. Þar á staðnum var sauðamaður er Barði hét; mátti hann oft líða harðar átölur af Kötlu ef nokkuð vantaði af fénu þegar hann smalaði.
Eitt sinn um haust fór ábóti í veizlu og matselja með honum, og skyldi Barði hafa rekið heim allt féð er þau kæmu heim. Fann nú ei smalamaður féð sem skyldi; tekur hann því það ráð að hann fer í brók Kötlu, hleypur síðan sem af tekur og finnur allt féð. Þegar Katla kemur heim verður hún brátt þess vís að Barði hefur tekið brók hennar; tekur hún því Barða leynilega og kæfir hann í sýrukeri því er að fornum sið stóð í karldyrum og lætur hann þar liggja; vissi enginn hvað af honum varð, en eftir sem leið á veturinn og sýran fór að þrotna í kerinu heyrði fólk þessi orð til hennar: „Senn bryddir á Barða.“ En þá hún gat nærri að vonzka hennar mundi upp komast og gjöld þau er við lágu tekur hún brók sína, hleypur út úr klaustrinu og stefnir norðvestur til jökulsins og steypir sér þar ofan í að menn héldu, því hún sást hvörgi framar; brá þá svo við að rétt þar eftir kom hlaup úr jöklinum er helzt stefndi á klaustrið og Álftaverið; komst þá sá trúnaður á að fjölkynngi hennar hefði valdið þessu; var gjáin þaðan í frá nefnd Kötlugjá og plátsið, sem þetta hlaup helzt foreyddi, Kötlusandur.