Guðmundar saga Arasonar/1
Í þann tíma heimstöðu, er liðit var frá hingatburð vors herra Jesú Kristi þúshundrað [hundrað] fimm tigir ok fjögur ár, tók virðuligr herra Adrianus páfi fjórði með því nafni almenniliga stjórn rómneskrar kristni. Hann hét áðr Nikulás, enskr maðr at ætt, lofsamligr at viti ok lítillæti, ok þar með harðla röksamligr í stjórninni. Hann talaði svo fallin orð í sínum valdsdómi fyrir meistara Jóni Salesbernesi, er síðan var í þjónustu Tómæ Kantuariensis, at engi maðr væri vesalli en páfinn í Róm. Í annarri grein var hann svo gildr, at hann forboðaði mikinn samblástr í Róma fyrir þá sök, at skemmdr hafði verit einn af kardinalibus. Hann vígði til krúnu Friðrik keisara fyrsta með því nafni. Sýndist því keisarinn hlýðinn heilagri Rómakirkju, meðan þeir lifðu báðir. En eftir fjögur ár herra páfans, sem hann er út hafinn, brestr upp mikit rugl í sjálfri Róma fyrir nýjan páfakosning, því at sjálfir kardinales skutlast í tvo staði. Birtir þá Friðrekr keisari, hverr hann var, því með fylgi byskupanna ok afli ríkisins veitir hann þeim kardinalibus, er verr höfðu, því at þeir allir samt kjósa digran þrætumann, er Oktovianus hét. Annan veg með kardinalibus stendr Louis Frakkakonungr ok Heinrekr Andagavie Englandkonungr. Kjósa þeir þann mann, er þá hét Rollant kanseler. Efldist sá kosningr, því at guð vildi. Var þá Rollant nefndr Alexander tertius, frægr maðr í guðs kristni, bæði af lagasetningu ok sönnu þolinmæði, því at um tuttugu ár ok eitt, er hann ríkti, stóð hann nær í sama stríði, því at Friðreki keisara vóru kirkjunnar náðir þá svo leiðar, at æ hóf hann annan þrætumann, er annarr valt ór, þar til er svo gekk út um fjögur ár. Inn fyrsti var Oktovianus, sem vér sögðum, er kallaðist Viktor, annarr Gvido, er kallaðist Paskalis, þriði Jóhannes, er kallaðist Kalixtus, fjórði Leundonus, er kallaðist Innocentius. Þrír af þeim vóru kardinales, prestar at vígslu, bannsettir af Alexandro páfa, ok fóru svo búnir af heimi veslugir menn. En eftir þá báða samdist sú sætt með herra páfanum ok keisaranum, at hann krossaðist til Jórsala með allt sit herfólk, því at þá litlu áðr var landit unnit í fyrstu undir Saladín eða Soldan konung af Babýlon fyrir svikligan prett ok bölvaðan Malti jarls af Tripolia, sem ljósliga stendr í þess háttar letrum. En vér þaðan frá vendum til fyrirætlaðs efnis. Í öndverðum páfadómi herra Alexandri blómgaðist hans blessaðr vígsluson herra Tómas Kantuariensis, er í sínum valdstíma þoldi þá ógn ok aga, sem bæði píndi önd ok líkama, því at Heinrekr konungr dró í mót honum allt sitt ráð ok ríki með sjálfum byskupunum, þar til er þeir allir samt sóttu hann fyrst til útlegðar, en þvísa næst til blóðsúthellingar.