Guðmundar saga Arasonar/2
Á sama tíma birtist í norðrhálfunni fjórði maðr ynniligrar atferðar fyrir guði ok mönnum, er makliga má samlagast fyrrnefndum feðrum, ok þótt hann væri þeim fjarlægr í landa grein ok staða setning, gekk hann þeim beint it næsta um boðorða braut almáttigs guðs, bæði með byskupligri tign ok sterkri staðfesti. Þessi maðr er signaðr faðir ok sæmiligr herra Guðmundr byskup, er kenndi ákafligan kulda heimligra ónáða í mæðum ok mannraunum, ofsókn ok útlegðum, framar flestum dæmum, at hann mætti hluttakari verða vors drottins orða, er hann forðum sagði af Sálo: „Ek mun sýna honum, hversu stóra hluti hann byrjar at þola fyrir nafni mínu.“ Þenna ófrið leiddi líkt ok inn fyrra eigi af heiðnum mönnum eða útlenzkum her, heldr af byskupsins undirmönnum andligum. Var þat öndvert efni svo vondra vesalda, at á þá jörð, sem hann var byskup yfir, var þá enn eigi komit herra konungsins vald, ok því ruddi inn rangláti sér til ríkis með odd ok egg. En ef heimlig hönd varði sik svo, at þar viknaði eigi fyrir, þá sneri inn ómildi sínum herskildi upp á kirkjunnar meinleysi, gerandi hennar fé ok frelsi sér at herfangi. Var þá því næst svo svívirðr lærðr sem leikr með sóknum ok sakargiftum, með limaláti ok útlegðum. Í svo bröttum bylgjum ok hörðum hvirfilvindum reiddi þenna blessaða byskup, er at lyktum fann fagrt lægi.
Greindr guðs þjónn var byskup á því landi er bækr kalla Thile, en Norðmenn nefna Ísland. Má þat ok vel segjast eiginligt nafn þeirrar eyjar, því at þar er íss ínóg bæði lands ok lagar. Á sjánum liggja þeir hafísar, at með sínum ofvægiligum vexti taka þeir at fylla norðrhöfin, en yfir háfjöll landsins svo óbæriligir jöklar með yfirvættis hæð ok vídd, at þeim mun ótrúligt þykkja, sem fjarri eru fæddir. Undan þeim fjalljöklum fellr með atburð stríðr straumr með frábærum flaum ok fúlasta snyk, svo at þar af deyja fuglar í lofti, en menn á jörðu eða kvikvendi. Þau eru fjöll önnur þess lands, er ór sér verpa ægiligum eldi með grimmasta grjótkasti, svo at þat brak ok bresti heyrir um allt landit, svo vítt sem menn kalla fjórtán tylftir umbergis at sigla réttleiði fyrir hvert nes. Kann þessi ógn at fylgja svo mikit myrkr forviðris, at um hásumar um miðdegi sér eigi handa grein. Þat fylgir þessum fádæmum, at í sjálfu hafinu viku sjávar suðr undan landinu hefir upp komit af eldsganginum stórt fjall, en annat sökk niðr í staðinn, þat er upp kom í fyrstu með sömu grein. Keldur vellandi ok brennusteinn fær þar ínóg. Skógr er þar engi utan björk ok þó lítils vaxtar. Korn vex í fám stöðum sunnanlands ok eigi nema bygg. Fiskr sjádreginn ok búnyt er þar almennings matr. Ey þessi liggr svo norðarliga undir zodiaco, at hennar neðri hlutr hefir í sumum stöðum samhaldinn dag með sólskini björtu mánað eða meir í enda Geminorum ok upphafi Cancri. En um vetrar tíð, þá er sólin er in Capricornu, er hún yfir þess lands emisperium lítit um fjórar stundir náttúrligs dags, þótt hvorki meini fjöll né ský. Landit er víðast byggt með sjónum, en skerðist mest austan ok vestan. Tveir eru þar byskupsstólar, sinn í hvorn hluta lands. Eru þeir af þeim tíu, er undir lúta erkistólinn í Niðarósi, þar sem hvílir ágætr guðs maðr herra Óláfr konungr Haraldsson. Sætit norðanlands heitir Hólar. Fyrsti biskup Hólensis var heilagr Jóhannes, annarr Ketillus, þriði Bero, fjórði Brando, fimmti Guðmundr. Syðra sætit heitir Skálaholt. Sat þar fyrstr Islavus, annarr Gizerus, þriðji Magnus, fjórði Þorlakus primus, fimmti Klængr, sétti heilagr Þorlákr, sjaundi Pálus, áttandi Magnus secundus. Fyrir þá skynsemi höfum vér nokkut greint af þessu fátæka landi, at ef þessi frásögn verðr í fjarska lesin, lofist því framar vors herra nafn, er engan jarðar enda firrir sinni miskunn, sem þá sýndist enn, er hann gaf greindum útskaga svo ríkan gimstein sem heilög von diktar, at Guðmundr inn góði sé í hans konungligri höll at eilífu.