Guðmundar saga Arasonar/54
Nú er at segja nokkut frá herra Guðmundi byskupi, at þeir Eyjólfr ríða þar til, er þeir koma til skips, er Eyjólfr átti. Fara þeir þaðan skipaleið til Flateyjar, taka þar kost ok nauðsynliga hluti, því at þeir vilja leyni hafa, þar til víst er um eftirleitina. Því fara þeir í þat öræfi inn af þjóðleiði, er Eiði heitir, dveljast þar í skógum, þar til þeir spyrja satt, at allt er kyrrt.
Þar höfðu verit reimleikar svo miklir, at menn þóttust eigi byggja mega sakir tröllagangs, áðr herra Guðmundr byskup vann bata með þessum hætti.
Eina nótt, sem herra byskup ok öll hans fylgd er í tjaldi, heyra þeir út dunur miklar ok margs kyns ólæti, sem glímt væri, ok eftir þat tekr til orða flagð eitt: „Hér sofa drengir, ok hér sofa drengir.“
Byskup sprettr þá upp, en biðr menn sofa í náðum. Hann gengr út með helga dóma ok vígt vatn. Menn hans heyra út skræki stóra, hlaup ok eltingar, sem þá er naut leika fátíðligast, með svo miklum gný at jörðin skalf, en tjaldit hristist. Undrum þessum fylgdi ódaunan svo mikit, at þeir létust aldri slíkt kennt hafa. Við þetta allt samt hlaupa þeir út ór tjaldinu ok vilja forvitnast, hvat herra byskup hafist at. Þeir sjá hann langt frá tjaldi ok spyrja tíðinda.
Hann svarar: „Nýjungar smár einar, en hvergi kom ek þess fyrr, at svo margar óvættir væri, en þó vænti ek, at hér kyrrist frá þessum degi.“
Ok svo var, því at aldri síðan varð þar mein at óvættum.
Sem nálgast burðartíð vorrar frú, gerir herra Guðmundr orð presti einum, at hann vill hafa þar kost í hátíðina með níunda mann. Prestr mæltist undan kostnaði. Herra Guðmundr leitar þá at vera við þriðja mann. Prestr fyrirtekr þat nú eigi síðr.
Sem þat flyzt herra Guðmundi, talar hann svo: „Þat óttar mik, at prestar fái annat eigi minna en þótt ek væri við þriðja mann.“
Þetta kom svo fram ári síðar, næsta dag fyrir nativitatem beatæ virginis, at prestsins búgarðr gekk upp at köldum komum.
Herra byskup gerir nú þat ráð með tillögum Eyjólfs at fara til annarrar kirkju. Þar var húsbóndi djákn, er vandist at syngja tíðir síð ok árla, sem hans vígslu var tilheyriligt. Hann byrjar aftansöng at primas vesperas vorri frú, ok segir út yfir ymnum. Síðan hefr hann upp Antiphonam: Nativitas tua, ok eftir hana verðr hans minni svo undarliga sljóvat, at hann fær eigi fundit, hversu byrjast Canticum vorrar frú. Hann segir út þrim sinnum Antiphonam ok man eigi því heldr. Honum segist þá, at skip ferr at landi margmennt.
Djákninn segir: „Kann vera, at þar sé sá innanborðs, er byrja skal í kveld lofsöng vorrar frú.“
Svo fylldist sú guðsmóður skipan, at herra Guðmundr byskup flutti þar allar tíðir henni til lofs ok dýrðar.
Á sama tíma kemr til herra Guðmundar einn bóndi af þeima bý. Hann flytr svo sitt mál: „Herra minn, ek er kominn at tjá yðr mitt erindi ok vandkvæði. Innangarðs á bæ mínum stendr einn hamarr stórr. Liggr þar fyrir sléttr völlr, er börn mín leika sér oftliga. Hefir mér þaðan leitt margan harm, því at ór klettinum hefir kastat verit, sem sízt varði, svo meinliga grjótflaug, at börn mín hafa þar af fengit beinbrot, en stundum bana. Nú biðr ek yðr fyrir þann góðvilja, er þér veitið öllum mönnum, at þér víkið til bæjar míns ok blessið börnin, at þess háttar klettr kveli þau eigi.“
Herra byskup svarar: „Líkar þér síðr, son minn, at ek blessi klettinn, því at ek sé, ef hann meinar eigi, mega börnin vel fara.“
Bóndinn sagðist þat gjarna vilja, sem byskupinn vill heldr gera. Síðan ferr herra Guðmundr á þann bæ ok signar hamarinn svo virðuliga eftir vana, at eigi um aldr síðan fekk þar barn eða fulltíða beinbrot né bana.
Svo er Ísland vaxit víða fyrir norðan með sjónum, at standa stór björg með svo frábærri hæð, at í sumum stöðum gengr langt yfir hundrað faðma. Í þess háttar björg safnast í mörgum stöðum á sumarit svo margr sjófugl, at þat er ótöluligr fjöldi. Verpr hann í þeim holum eða hellum, sem verða í bjarginu. Þessi er fjárafli margs manns at fara í björgin at taka egg ok fugla. Þess háttar afli fremst á þann hátt, at fuglarinn ferr í festarenda ofan fyrir bergit. Gerist þat oftliga með miklum háska ok bráðum manntapa, því at festinni kann margt granda.
Einn af þess háttar mönnum kemr til herra Guðmundar ok biðr hann blessa einn festarþátt, er hann átti. Sem byskup hefir blessat, samsetr fuglarinn festi sína með átta þáttum ok þeim níunda, er signdur var. Ferr hann síðan til bergs, er stóð með þeim ummælum fornra manna, at eigi skyldi lengr í vera en sól væri á góðu lofti kveld ok morgin. Nú einn dag, sem hann ferr í bjargit með sömu festi, fyglir hann svo margt, at hann hleðr sik bæði bak ok fyrir, verðr því dvalsamt, svo at hann gleymir tímanum, verðr eigi fyrr varr við en myrkr kemr at honum. Ok því nær brestr fram ór bjarginu greip, eigi smáleit, ok bregðr títt á festina stórri skálm, svo at allir þættir átta fara í einum rykk í svo hörðum drætti, at neðra enda fleygir ofan yfir manninn, en því dásamligra var þat, er fylgdi, at einum þætti herra Guðmundar mátti fjandinn eigi granda, ok sá gaf líf manninum, því at svo var hann sterkr til uppdráttar sem strengr. Bera þvílík verk herra Guðmundar ljóst vitni, hvorr þeirra Arnórs hefir betri málaefni.