Guðmundar saga Arasonar/74
Sælar veri kristinna manna sálur, ef þær atgeymdi iðuliga, hvílík verðlaun góðr maðr tekr fyrir sína hjartaliga þjónustu á síðasta degi, sem guð slítr manninn sundr í tvo hluti ok skilr með líkama ok sálu, eða hversu ógurligt áfelli með ávaxtalausum harmi fordæmanda sál þröngvir með eilífri skömm ok bótlausri pínu. Ok þá mundi maðrinn þenna dag sér fyrir hjartans augu leiða, svo sem inn heilagi Jeronimus segir sik gert hafa, svo skrifandi: sive comedi sive bibi sive aliquid aliud facio, semper est in auribus meis illa tuba horribilis insonuisse, quæ dicit: surgite mortui et venite ad judicium, því at eigi mundi maðrinn svo ósæmiliga auðga sik með ferligri fjárgirni, at kirkjurnar væri sínu gózi ræntar ok kennimannligr stéttr eða byskupsstólarnir sjálfir at herfangi gervir, ok eigi heldr mundu þeir dirfast heiftugar hendr at leggja á kirkjunnar þjónustumenn með meiðslum ok limaláti eða dirfast með öllu út at hella þeirra banablóði ok enn síðr sjálfa byskupana at angra með ánauð ok útlegð, með rán ok rifs, þrjózku ok þrúgan ok með því, sem eigi má utan með sorg segja, sem er bardagar ok beinbrot ok margháttaðar meingerðir, þær sem þessi guðs vin, Guðmundr byskup, góðrar minningar hefir þolt af sínum undirmönnum óbrigðiliga tíma alls síns byskupdóms, ok öllum er auðsýnt, at herbergi síns hjarta hefir eigi yfir sand sett, heldr grundvallast yfir sterkan stein, sem er Kristr, son guðs lifanda, því at hans stöðugleiki var æ því sterkari með öllum guðs rétt eftir fremsta megni, sem hans var fleira vega freistat í herfiligri hræringu margháttaðra meingerða. Megum vér fagrliga huggast, er vinir hans vórum, af von þess verðleiks, er vér trúum hann hafa munu af guði fyrir sína einkanliga þolinmæði, því at trúligt er, at hún mun hann hafa sælan gert at eilífu, eftir því sem skrifar Lúkas guðspjallamaðr: in patientia vestra possidebitis animas vestras. Er þat ok auðsýnt á allri hans framferð, at hann hefir sinn dauðadag fyrir augum haft sannliga ok eigi sik fyrir óeinurð undan dregit, hvílíkan enda hans óvinir hefði á hans dögum gert. Ok þótt hann yrði eigi í síðustu vopnum veginn, er eigi því síðr auðfundit hans píslarvætti, því at hann ástundaði ekki annat en þola til þess eymd ok ofsókn heimsins, at hann mætti sem beztr dæmast ok sem sælastr verða í ókomnu lífi ok þat þiggja, sem sæll Jóhannes evangelista skrifar in Apocalipsi: beati mortui, qui in domino morintur. En hversu megum vér þat fá at deyja í Kristi, utan tempra alla vora framferð heimliga sem líkast þessum guðs vin, er í engu sýndist baldinn né öfundsjúkr, í engu reiðinn né guðlatr, í engu ofneyzlufullr né síngjarn, því at fyrr plágaði hann byskupsstól sinn með fátækt en hann vildi nokkurs hlutar óhreinliga afla. Fátækum guðs ölmusum veitti hann svo mikit, at hann hugði mjök svo ekki at, hvat eftir var, því at mildin, óhaldin af sínku, sýnist veröldinni með öllu forsjálaus ok óvitr. Til þess vildi hann ok bera léttlig klæði ok sitja yfir óríkum réttum, at því framar mætti hann miðla guðs ölmusum fyrir hans nafn ok elsku. Hreinleika síns kjöts geymdi hann í fagri féhirzlu síns líkama undir inum trausta lási trúligs skírlífis sem inn mætasta gimstein, er aldri skyldi brotna. Þetta ok allt annat gott, þat er hann gerði, trúum vér guð hafa ávaxtat honum til eilífrar sælu framfaranda af veröldinni með þvílíkum dyggðum, hvíldan ok frjálsaðan af öllu heimsins erfiði ok í Kristi dáit hafa, svo sem einn lim áfastan þeim líkama, sem guð drottinn gerir af allri sinni almenniligri ok heilagri kristni ok sjálfr hann er höfuðit, með því blessaða mannligu kjöti, sem hann tók í sínum getnaði af signaði frú sankta Máría, sinni mæðr, oss til lífs ok leiðréttu eftir genginn veg þessarar veraldar. Hyggjum vér því byskupinum réttliga þat lof heyra, sem Davíð skrifar in psalterio: beati immaculati in via, et cet. Hvat er vorr vegr, utan heimsins dagar, meðan þeir vinnast, eru því at eins góðir, at vér starfim í guðs lögmáli til nytsemda ok forðim oss við ferligri framferð saurugligs líkama eftir því, sem vér heyrum dæmi til þessa signaða guðs vinar, því at í þeim sama sálmi segir litlu síðar: non enim qui operatur iniquitatem, et crt. Í upphafi þessarar skýringar segir svo heilagr Augustinus til allra samt ok sérhvers kristins manns: scio quid velis, beatitudinen queris; si vis esse beatus, esto immaculatus. Þat er oss kunnigt at æskja sér sælir at vera, en hvat hverr vill til vinna, sýnist mjök ólíkt, því at í mörgum stöðum auðgar inn ríki sik með því, at hann rífr til inn fátæka; baldinn neytir ok sinna vopna, þar sem sönn er auðmýktin fyrir honum; forsfullr vandar eigi at seðja sína reiði á meinleysi dúfunnar, ok þeir, sem svo fara fram í slíku eða öðru þvílíku, fá eigi jafna sæluna, því at eigi eru allir flekklausir. En þeir eru sannliga sælir, er fátækir eru í andanum, auðmjúkir syrgjandi þessa heims, miskunnsamir ok þeir, er gott iðuliga girnast, hreinhjartaðir, friðsamir ok þolinmóðir, ok þeir, sem ofsóttir verða þessa heims, munu ná sínum réttindum fyrir guðs augliti. Mun svo sýnast framferð þessa manns, ins ágæta Guðmundar byskups, sem hér er nú jarðaðr, at hann hafi mjök svo þessa alla hluti í sér hafða með öðrum fleirum góðum hlutum, ok því biðjum hann allir samt, at svo miklu góðu sem hann orkaði þessa heims, árni hann oss allra þarfligra hluta í þessu lífi, en því liðnu endalausa gleði með guði ok hans helgum mönnum. Þat veiti oss sá sami guð, er lifir ok ríkir einn í heilagri þrenningu per infinita secula. Amen.