Guðmundar saga Arasonar/77
Nú er þar komit þessu máli, at blessaðr byskup herra Guðmundr er undir lok liðinn ok í jörð laginn, ok má þat réttliga segja, at hans lífsbók, er lesin var, finnst oftar angrlig en mjök gleðilig, ok því svo, at hans veraldarvegr líkist lægra hlut þess viðar, er pálma heitir, sem Davíð sannar, at réttlátr mun blómgast allt eitt og pálma, hvat sæll Gregorius greinir með þeirri glósu, at pálma náttúrast einsligra vexti en engi viðr annarr, fyrir þá grein, at hann er minnstr í sér við rótina, en æ því megnari sem ofar meir líðr, þar til hann breiðir listugar rásir sinna lima með fögrum flúrum ok vænum ávöxtum, bæði súrum ok sætum. Þat er annat hans náttúra, at næst jörðinni setr sik næfrin með berkinum skarpast inn at trénu, en gerir sik æ því liðugari sem viðrinn vex ok feitin þróast upp at limunum. En þótt margir guðs ástvinir beri réttliga mynd þessa viðar eftir lögtekinni skýring, mun þessi glósa sýnast herra Guðmundi nálægri ok eiginligri en flestum öðrum, því at grannvaxinn pálmviðr nær jörð merkir þá fyrirlitning, er hann veitti jarðneskum hlutum, at svo sem hann gerðist fátækr ok lítill í líðöndum hlutum, yrði hann í efri glósu viðarins mikill ok ríkr með himneskum auðæfum. En stríðan sú, er næfrin veitir viðinum í neðanferð, merkir föstur ok bindandi, meiðslur ok kvöl ok þröngvingar, er sagðr guðs maðr þoldi í veraldligu lífi með útlegðum ok ódæmiligum meingerðum, sem beinbrotin sjálf bera vitni. Því blómgast hann nú göfugligr í hærra stað með fullum flúrum ok feitum ávexti mildinnar, frjáls ok fyrir utan alla þröngving sinna óvina. En því er viðarins ávöxtr bæði súrr ok sætr, at byskupinn veitti sínum undirmönnum tvenna berging, þá er hann hirti suma með mjúkum ok blíðum bænarorðum, sem steypandi feitt oleum með fögrum fortölum í þeirra opin sár þeim til sálubótar ok syndalausnar. En þeim, er eigi vildu hlýðnast heilagri kirkju, heldr æ grimmast mót henni, sparði hann eigi þeirra sárum súrt vín ok sára lækning með bitru banni ok beisku áfelli. Í þriðju grein skýrir sæll Gregorius grannleik viðarins fyrir tempranligt upphaf góðra verka, því at sá maðr, sem vitrliga byrjar, þrotnar eigi allt til síðasta enda, sem gerði guðs maðr, Guðmundr byskup, er þróaðist frá góðu til betra, þar til hann tók, sem vottr evangelium, eilífa heilsu fyrir sína staðfesti. Nú sem um er runnit, hvat pálma merkir með sínu formi, má vitr maðr héðan af þveru vel skilja, hvat skógviðrinn hefir þýða, er mestr ok megnastr vex við rótina. Þat er í fám orðum öll ástundan til veraldar, en minnkan ok þurrðr til himneskrar föðurleifðar, ok svo hver grein fyrra viðinum er mótstaðlig. Má þá glósu réttliga eignast Sighvatr ok hans eftirlíkjarar. Er þessi staða mjök ólík. Önnur sýnist há í upphafi, en eyðist ok verðr at engu, en herra Guðmundr fór langt í veröld vaxandi með hæð hjálpsamligs ávaxtar sér ok öðrum til fagnaðar. Nú kann vera sakir fjölskyldu eða vanfæri, at maðr orki eigi svo miklu erfiði at ræta upp með rótum þenna pálmann ok bera til herbergis, þá mun hann eigi svo latr eða vanmegn, at hann vili eigi saman lesa sér í hönd flúr af viðinum, síðan þau eru hvorki dreifð um eyðimörk né fljótandi fráskilliga yfir hafsmegin, heldr hvert hjá öðru sem hægast til samlestrs. Sá maðr rætir upp pálmam ok flytr með sér, sem tekr kærliga alla lífssögu herra Guðmundar, en sá bleðr flúr eða frukt af trénu, sem fyrir ástar sakir við byskupinn skrifar þann óð minningar, er samhaldinn boðar blóm ok birti andligrar miskunnar, er hann þá í hárri stöðu himneskrar kurie, því at lágr lífsvegr öðlaðist eilífa hæð. Í aðra grein má þat orðfelli flúr heita, sem fegrat stendr með stuðlum ok hljóðstöfum. Birtist ok einkar vel í slíku, hversu ástin er vellandi til þessa manns, herra Guðmundar byskups, er hver tunga þykkist nýjum fagnaði gefin, ef hann kann lofa, hvort heldr með sundrlausum orðum eða samföstum. Því heyrum í fyrstu, hvat skáldit kvað í fyrstu af undirstöðu viðarins, en síðar af bruminu, at sama veg leiðist skáld ok skýring. Öll þau tákn, sem hér til hafa kveðin verit, vann herra Guðmundar miskunn þann tíð hann var í dauðligum líkama, ok því merkir þetta mál fyrir lægri stöðu viðarins. En nú, sem trúist, at hann hafi sótt í hæð himinríkis, sækir glósan upp í tréit, því at fylgjandi tákn vann öll eftir veraldar lífit, en magn ok mergð ávaxtar þess, er pálmviðrinn berr, fær engi maðr letrum lukt eða í frásagnir fært, sem actor vottar, þá er hann svo segir:
- Táknin öll, hvé lýði læknar
- lofðungs vinr, þess stýrir tunglum,
- engi fær þau talt með tungu,
- tíðast maðr þótt lofgerð smíði,
- einkar hátt því at allar stéttir
- Íslands vilja nú guðmund prísa.
- Heita menn til Hóla gætis.
- Hann er lífgjafi sjúkra manna.
Ok enn segir hann svo til viðarins:
- Líti þjóð í lofsmíð mætri
- lundar hress á pálmam þessa,
- ýta mun þat elsku bæta,
- öll í senn hvé flúrin renna.
- Lúti gervöll lansbyggð ítrum
- lim stólkonungs bjarta himna.
- Drottinn, heyrðu nú mildr ok máttugr
- mína bæn, at hann hvíli í skríni.