Guðmundar saga Arasonar/83
Í Vestfjörðum var kona nokkur öreiga, er dóttur átti mjök gálausa ok hégómafulla. Móðirin elskaði hana heitt ok hjartanliga eigi því síðr. Inni yngri bar svo til, at hún sagði sik þyrsta eitt kveld. Móðir hennar gengr til brunns ok berr inn vatnit ok gaf henni, en in yngri drakk. Eftir lítinn tíma æpir hún hát, ok er móðirin heyrir þat, spyrr hún hverju gegni.
Unga kona svarar: „Mik skerr innan svo sárt,“ segir hún, „at ek veit, at nokkut hefir verit í vatninu mjög óhreint.“
Með þessum orðum heldr hún at sér höndunum sem fastast ok veltir sér á ýmsar hliðar ok æpir mjök sárt.
„Móðir mín,“ segir hún, „heitum vit á inn góða Guðmund byskup,“ – ok þær gera svo með föstu heiti, at þær báðar skulu ganga til Hóla sem fyrst verða þær liðugar, gefa eyri söluvoðar ok syngja nokkrum sinnum Pater noster.
Ok sem þat er gert, leggst stúlkunni fyrir brjóst, ok setr at henni spýju mikla, ok sem ljós er til borit, ok leitat sem gerst, ef nokkut fyndist kvikt í því, er hún upp seldi, ok fannst þat með engu móti. Eftir þetta leitaði móðir henni hæginda, því at stúlkan var þá mjök megnlaus ok lítt haldin. Liggr hún þann veg þar til um kveldit. Koma heimamenn hverr í sína sæng utan móðir hennar. Hún vakir yfir dóttur sinni, biðr henni hjálpar með gráti. Mærin segir, at hún hafi mikinn sárleik fyrir brjóstinu, en þykkist eigi kenna skurðarins, síðan er hún spjó. Ok sem á leið nóttina sofnar hún. Í þeim svefni birtist henni tíguligr maðr í dökkri kórkápu með bjartri ásjónu.
Hann talar svo: „Mjök undra nálægir menn krankdóm þinn, en hann kom þér til makliga sakir gáleysis er þú hefir á margan hátt, en sjá nú, hvern gest þú hefir viðtekit.“
Hann rétti fram höndina ok sýndi einn vatnorm, er lá í hans lófa. Ormrinn vildi hrökkvast til hennar, en þessi inn ágæti læknir reist einn hring í lófa sér með fingrinum, ok hröktist ormrinn þar innan í, en þorði aldri á at ráða hringinn.
Þessi talar þá: „Því gleyptir þú þenna orm, at þú gleymdir krossmarki ok gerðir þat eigi fyrir þér, þar er þú máttir ekki sjá í myrkrinu, hvat er þér var borit. En nú, þótt þú sért heil ger, nýtr þú ekki þín at því, heldr guðs miskunnar ok trúfesti móður þinnar, því at hún hét til mín með hjartaligri góðfýsi. En ek er Guðmundr byskup Arason frá Hólum.“
Eftir þetta leggr hann sínar hendr á hennar líkam, þar er sárastr var. At þessu lyktuðu hvarf hann af hennar augsýn, en hún vaknaði með feginleik ok sagði mæðr sinni ok mörgum öðrum, ok lofuðu allir guð. Þær mæðgr fóru til Hóla eftir heiti sínu, en in unga kona lagði af leikinn ok lausung ok elskaði mjök Guðmund byskup, meðan hún lifði.
Hér um kvað herra Arngrímr:
- Svelgdist ormr með vatni vörmu,
- varð hann innanbrjósts, leiknum svanna.
- Síðan fekk hún sótt með æði.
- Sútum grét þat móðir þrútin.
- Henni birtist heilagr kennir
- hófs sýnandi snák í lófa.
- Eyðir þorðit yfir at ráða
- jarðar hring, þar er merkt var fingri.
Ok enn kvað hann:
- Slíkt veitir vin sætum
- valdr heimsalar tjalda,
- enn at aukist minni
- öld, at starfa gjöldum,
- sá er lastauðgan leysti
- lýð, en djöflar flýðu.
- Áðr var í eymd ok nauðum
- allr heimr ok kyn beima.
Anno domini þúsund þrjú hundruð fjörutigi ok þrjú kom sú kona til Hóla ór Vestfjörðum, er Yngvildr Magnúsdóttir hét. Henni bar svá til, at hún gekk til brunns eftir dagsetr á langaföstu ok tók sér vatn með óhreinni fötu ok drakk skjótliga, ok í sylgnum þóttist hún kenna þvílíkt, sem hún gleypti hár eða nokkurs háttar strá með vatninu. Eftir þat sést hún um ok finnr á barmi fötunnar liggja einn vatnorm lítinn. Önnur kona, sem gekk með henni, sá þetta sama ok vildi þar fyrir eigi drekka. Ok eftir páska um vorit fann hún með sér, at hún var stungin innan því líkast sem þá er maðr pikkar sjálfs síns kjöt með nálarodd. Var þetta oftar ok meir sem á leið vorit ok þar til hún digraðist meir ok meir af þessu, á þann hátt sem höfn vex með konu. En hvat þarf þetta orðum drýgja? Hennar þessi krankleikr vex með svíðandi kvöl ok sárligri pínu, ok hennar líkami þrútnar svo, at hún hafði digrleika til, þótt hún gengi með tveimr börnum. Þá var hún hörmuligast innan skorin, er hún fastaði, en helzt þótti henni til linanar at drekka sem oftast. Ferr slíku fram sem nú var sagt um hennar hag sex misseri, þar til sem hún leggst í kör at þrotum komin. En er hennar þingaprestr lítr þat, heitr hann í fyrstu fyrir henni á himneskan föður himinríkis með fulltingi vorrar frú ok hins góða Guðmundar byskups, at þessarar konu eymd yfirljúkist á einhvern hátt af þungri kvöl. Ok sem hún játtar at ganga til Hóla, þegar hún verðr fær, með þeirri ölmusu, sem hennar fátækt mætti vel offra. Með þessu heiti dreypir prestr beinavatni Guðmundar byskups á varrar henni, ok er þat niðr rennr, þykkir henni nokkut þröngvast upp í kverkrnar með miklum sárleik, svo at hún spýr blóði. En er prestr sér þat, tekr hann með sínum fingrum brott af hennar kverkum þann vatnorm, er með henni fæðzt hafði, á vöxt sem lítill silungr spannar langr. Hann hefir bæði bægsl ok sporð. Sem þetta kvikvendi var út dregit ór hennar munni, fær hún langt óvit, ok ór því er dreypt á varrar henni. Nærist hún þá ok þó harðla seint, svo at hún verðr eigi heil innan næstu tólf mánaða. Fekk hún fulla heilsu um síðir ok lofaði sannan guð ok inn góða Guðmund byskup.
Yfir þessa jartegn segir Einarr Gilsson:
- Rökk fór drós at drekka.
- Drakk hún eigi hreint nakkvat.
- Gengu þorna Þungru
- þung stríð í búk síðan.
- Skar með firna fári
- fárgjarn um kvið sáran
- hvalr gullrendrar grundar
- grund fagrvita mundar.
- Snót lá þessi þrútin
- þrota mædd, en þat Gotnar
- fox bert sögðu saxa,
- sex misseri, vissu.
- Þöll nam sveigs at svella,
- svellt þurfti hún belti,
- linnr hjó sjúkan svanna,
- svanninn átta spanna.
- Lýðr vann byskup blíðan
- blíðr kallaðan síðan
- sætu böls til bóta.
- Bót fengu þeir skjóta.
- Prestr lét í munn mætri
- mætr beinavatn gætis
- lindi grafþvengs grundar
- grandlauss fira andar.
- Skreið ór hreindu híði
- híðs biflykkja síðan
- hann ok elda unnar
- Unnar braut af munni.
- Seið litu drengir dauðan,
- dauð var sorg ok nauðir,
- hríss, kenndi dyggð, drósar,
- drós Guðmundar ljósa.
- Strengs, leit, álnar, anga,
- angrfirð, hnefalangan
- öld, þann er fæddi foldar
- fold á sínu holdi.
- Dýrð skulu himna hirðis
- hirðendr framast virða,
- viðum sómir þat seima,
- seims í öllum heimi.