Guðmundar saga Arasonar/89
Nú til þess at fyllist minning heilagrar þrenningar, þó at fátt sé skrifat af mörgu, því at ef nokkurr með góðfýsinnar uppkveyking vendi sínu erfiði til þeirrar nytsemdar at skrifa heilagrar jartegnir þessa háleita lampa heilagrar kristni, ins góða Guðmundar byskups, mundi öllum auðsýnt verða, at hans bænir hafa svo kærliga hljóðat fyrir himnakonunginum ok hans signuðum eyrum, er á landi hefir skepnan umvendast sinni náttúru í allt annat mát en henni var sett í skapan heimsins ok náttúrat með heilags anda forsögn. En sjórinn, til kúgaðr fyrir hans blessaða bæn, hefir æ orðit laust at láta þat herfang, sem hann hefir til sín dregit með gráðugri ágirni, ok þar til skulum vér heyra eina dásemdar jartegn merkiliga.
Prestr einn bjó í Vestfjörðum, í Árnesi. Hann var lítill vin Guðmundar byskups, heldr sýndist hann með flokki hans öfundarmanna í sínu umtali, bæði um hans vatnvígslur ok jartegnagerð ok eigi síðr þau málaferli, sem gerðust á hans dögum millum hans ok annarra manna.
Þat bar til einn tíma, at þar, sem hann bjó prestrinn, kómu saman margir menn, meðal hverra var bóndi sá ok, er frægði með kærri vináttu signaðar gerðir ok framferðir herra Guðmundar byskups, hvar af svo gerist á þeim sama mannfundi í prestsins bæ, at til byskupsins verðr talat, ok bóndinn eftir vana heldr fram hans rétt í sæmiligum veg byskupligrar einarðar ok kristiligs siðferðis ok fagrligs lifnaðar. Hnyss hann við prestrinn, segir villu ok vantrú at lofa slíkt sem eru vatnsvígslur hans eða enn fleiri framferðir, kallar þá menn aftrúast, er þvílíkum hlutum veita sinn trúnarð.
Fór þat makliga, at prestr varð sama dag þar at krjúpa, sem hann hafði áðr örðigr staðit, at eigi bæri hann með sér í annat líf þann umlestrs glæp ok afvirðingar, sem hann setti sjálfs síns önd fyrir atmæli vors drottins vinar.
Þar ferr svo til, at prestrinn á tvo syni, er heita Þorgils ok Kálfr. Þeir leika sér með sjá, er nær liggr bænum, rétt samtíða sem faðir þeirra, prestrinn, fæst í umlestri. Þeir koma fram at skerjum nokkrum, er lágu lágt við landit, svo at í fráfalli sjóvarins vóru þau ber, en gengu vogar mjóvir miðil þeirra, svo at víða mátti stíga yfir. Sjá piltarnir, sem sólin skínn á, at einn fiskr liggr dauðr utarliga á skerinu, ok því ráða þeir til, sem æskan beiðir, fara út yfir smáskerin, þar vogasogin vóru smæst, ok því skeri næst, sem fiskrinn liggr á, var sogit miklu breiðast, svo at annar piltrinn fyrirdjarfast. En sá, er Kálfr hét ok þeirra þóttist gildari, ræðr til ok stökkr yfir, tekst þat eigi betr en svo, at hann missir skersins ok hleypr niðr í bládjúp, svo at honum skýtr á engan veg upp, þar til bróðir hans tekr á rás heim til bæjarins. Var þat eigi skemmri vegr en stórt hestskeið.
Inn kemr hann í stofu hlaupandi með hávaða ok með þessu orðtaki til prestsins: „Dauðr er Kursi, faðir.“
Prestr svarar: „Þat eru lítil tíðindi, frændi, þótt einn kálfr deyi fyrir okkr.“
Piltrinn svarar: „Kálfr, bróðir minn, er dauðr.“
„Ok hverjum dauða?“ segir prestr.
„Drukknaðr hér út í voginum,“ segir piltrinn.
Prestr rennr þá fram af stofunni ok út at sjónum. Fór með honum margt fólk til vitnisburðar, hvat mikit herra Jesús Kristus vann fyrir sinn játara á þeim degi. Sem þeir fram koma á næsta sker, þar piltrinn hafði dauðasteyt fengit, sjá þeir brátt, hvar líkaminn liggr í kafi ok þó upp flotnaðr af mesta djúpinu. Þeir bera hann á þurrt land ok sjá engi lífsmörk með honum.
Bóndinn, er vér greindum, góðr vin Guðmundar byskup, segir þá prestinum, at sá dagr með sonar dauða er makliga yfir hann komin fyrir þá dirfð ok dóm, er hann setti drottins vin, herra Guðmundi byskupi, segir, at þessi mun hans ógræðilig kvöl, nema hann snúi til iðranar ok bæti ok leiti þar hjálpar, sem áðr hafði hann til sekta unnit.
Prestrinn þiggr nú heila kenning, þó at leikmaðr gæfi, tárast nú með iðran ok heitr sik ævinliga til heiðrs herra Guðmundi, ef hann fær huggan.
Sem þetta er gert, gefr bóndinn ráð, at brunnvatn herra Guðmundr þar nær bænum sé til borit ok hellt í andlausan líkaman.
Svo gera þeir, setja kníf í miðil tannanna ok lyfta höfuðit, at vatnit mætti niðr leita í brjóstit, ok litlu síðar koma íbláir flekkar á hörundit hér ok hvar. Síðan væta þeir líkamann, ok roðna æ flekkarnir sem vatnit berst yfir, þar til at fagr roði kemr í báðar kinnr, ok því næst hrærast fingr framanverðir, en í síðustu lýkr hann upp augu ok rennir til sýnar. Lofa allir nærverandi menn vorn guð ok græðara, drottin Jesúm Kristum, er fjórdagaðan Lazarum reisti af gröf, en þenna sjódauðan til lífs fyrir sinn játara ok ynniligan elskara, herra Guðmund. Er þetta verk svo víðfrægt, at aldri mun fyrnast, meða Ísland byggvist.
Hér yfir segir herra Arngrímr til eilífrar minningar:
- Sökkva réð við sjóvar blakka,
- sveinn drukknaði í geima hreinum,
- arfi prests, þess er oft hefir lastat,
- undarligt er þat, siðu Guðmundar.
- Síðan hét með geysum gráti
- guðs játara af meingerð játa,
- hnuggit líf ef hans mjök þægi
- heilagr maðr af skepnu deili.
- Gotnar steyptu vígðu vatni,
- vann Kursa þat jartegn sanna,
- inn í munn þeim unga manni.
- Ítarligt er slíkt at líta.
- Hneigir, veit ek, at upp lauk augum
- unnar bliks með krafti miklum.
- Síðan stóð, svá at seggir náðu
- sókndeilanda at fagna heilum.