Guðmundar saga Arasonar/87
Nú höfum vér heyrt um stundir, hversu frægðarfull verk herra Guðmundur fremr fyrir sín vötn. Því skulum vér heyra þessu næst, hvat hann vinnr með sjónum. Í því kapitulo öndverðrar sögu, er greindist Íslandsnáttúra, segist, at almenningr þeirrar jarðar fæðist með búnyt ok sjádreginn fisk. En sá dráttr er svo laginn, at menn róa út á víðan sjá ok setjast þar, sem fjallasýn landsins merkir eftir gömlum vana, at fiskrinn hafi stöðu tekit. Þess háttar sjóreita kalla þeir mið. Skal þá renna léttri línu út af borðveginum niðr í djúpit ok festa stein með neðra enda, at hann leiti grunns. Þar með skal fylgja bogit járn, er menn kalla öngul, ok þar á skal vera agnit til blekkingar fiskinum. Ok þann tíma, sem hann leitar sér matfanga ok yfir gín beituna, grefr oddhvasst ok uppreitt járnit hans kjaft, síðan fiskimaðrinn kennir hans viðrkómu ok kippir at sér vaðinum, dregr hann svo at borði ok upp í skip. Er þessi fjárafli svo guðgefinn, at hans tilferð er eigi greiðari en nú var greind, ok þó allt eins verðr svo mikit megn þessarar orku, at öreigar verða fullríkir. Má ok öll landsbyggð sízt missa þessarar gjafar, því at þurr sjófiskr kaupist ok dreifist um öll héruð.
Héðan leiðir svo til, at menn reru til fiskjar af Grímsey, er oft var nefnd í sögunni, ok einn kumpána gefr sitt færi fyrir borð svo óforsjáliga, at hann gleymir þá festing efra endans, sem sjómönnum er títt at hafa, ok því strýkr í einum rykk allt hans snæri út í bládjúp. En sakir þess, at maðrinn var óríkr ok átti ekki lín, en lá við aflastund ok sumartími, harmar hann skaða sinn ok kallar til hugganar virðuliga tign herra Guðmundar byskups. Ok hann blessaðr byrgir eigi sitt eyra, því at á næsta dag eftir dregr einn sjómaðr á öðru skipi þetta snæri með öngli sínum upp at borði. Kenndu þá kunnir menn fyrir stein ok öngul, at þat hafði tapazt fyrra dag.
Svo berr til í öðrum stað sunnanlands nokkut líkt, – þar heita Vestmannaeyjar, – at maðr rennir djúpshöfn ok bítr stórr flatr fiskr, er þeir kalla flyðru. Er þat hans náttúra sakir afls ok mikils vaxtar, at ef hann tekr fornám í drættinum, dugir eigi snærinu at þreyta með hann, ok því skal gera liðugt færit honum til rásar, svo oft sem hann beiðir, þar til hann mæðist ok verðr svo dreginn í síðustu. En hér berr eigi til giftuligar þeim fátæka manni, en hann gleymir á líkan hátt efra enda, sem fyrr var lesit, ok því ferr fiskr brott með allt hans færi. Tekr ok þessi maðr sama ráð í minning göfugligs föður, herra Guðmundar. Ok eigi varð honum sín von at váljúg, því at tveim nóttum síðar dró annarr sjómaðr þann sama stórfisk, svo at snæri fátæka manns var þar heilt ok haldit. Vóru þar þrjár vikur sjóvar í millim, er fannst ok tapaðist. Lofuðu þessir báðir menn guðliga mildi ok miskunnsaman játara, herra Guðmund Hólabyskup.
Hér yfir segir herra Arngrímr:
- Ýtar, frá ek, at út reru báti
- ár spennandi í stöðum tvennum.
- Týndu þeir, sem ei má undra
- angr kærandi, sínum snærum.
- Fundu aðrir fjari landi,
- fekk Guðmundr heiðr af rekkum,
- drógu neðan ór djúpum ægi,
- dorgar bönd, en lokit var sorgum.